Dąbrowy to jedna z największych wsi kurpiowskich
a przynajmniej największa miejscowość kurpiowska
w mazurskiej (tylko geograficznie) gminie Rozogi. Wieś o bogatej historii, bardzo ciekawym położeniu, które wpłynęło w pewnym sensie na jej dzieje, zajęcia ludności i rolę w różnych, acz bardzo istotnych, wydarzeniach historycznych.
WIEŚ NADGRANICZNA
Dąbrowy przez wiele lat, bo w zasadzie od chwili powstania do 1945 roku były wsią nadgraniczną. Powierzchnia miejscowości wynosi 2482 ha. Znajdują się w niej 243 indywidualne gospodarstwa rolne a zamieszkuje 1357 osób, co stanowi 22,5% wszystkich mieszkańców gminy Rozogi.
Powstanie Dąbrów i okolicznych miejscowości związane jest z procesem zasiedlania terenów Puszczy Kurpiowskiej, który rozpoczyna się dopiero w końcu XVI i na początku XVII wieku. Wcześniejsze opisy puszczy nie wspominają o istnieniu na jej terenie siedzib, oprócz dworów książęcych, związanych przede wszystkim z polowaniami na grubego zwierza, który dosyć licznie występował na tym obszarze. Dopiero w XVI wieku pojawia się osadnictwo, początkowo sezonowe, wiosenno-letnie, związane z eksploatacją dóbr leśnych, na okres zimowy tereny te nadal pozostawały bezludne. Wiek XVII, a zwłaszcza jego druga połowa, przynosi już zalążki stałego osadnictwa, początkowo na skraju puszczy, później wdzierające się w głąb obszarów leśnych. Powstają wtedy w ostępach osady śródleśne, których ludność czerpie zyski z gospodarki leśno-wodnej. A więc pierwszymi osadnikami byli bartnicy, myśliwi, rybacy, rudnicy, smolarze. Procesy osiedleńcze zachodziły z dwóch stron, od północy z Prus i południa. Powodowało to, że tereny puszczy zamieszkiwali zarówno katolicy jak i protestantanci. To z kolei było głównym powodem założenia misji jezuickiej i powstania Myszyńca, który tylko wzmocnił tendencje osiedleńcze na tym terenie. Jednocześnie Myszyniec zaczął oddziaływać na katolików po pruskiej stronie, mając ich pod swoją opieką duszpasterską.
KURPIOWSKI CHARAKTER
Wróćmy jednak do Dąbrów. Po raz pierwszy nazwa Dąbrowy pojawia się w „Lustracji Województwa Mazowieckiego” z 1660 roku. W dokumencie wymienione są nowo powstałe wioski, takie jak Wykrot, Dąbrowy, Myszyniec, Woykowe Łąki (Wolkowe) oraz Surowe. Z lustracji wynika, że wieś Dąbrowy obejmowała 3 włóki ziemi a mieszkańcy płacili 71 florenów czynszu. Można więc przyjąć, że Dąbrowy powstały w połowie XVII wieku, w każdym bądź razie w 1645 roku jeszcze ta miejscowość nie jest wymieniana w dokumentach.
Jeżeli chodzi o etymologię nazwy wsi, to najprawdopodobniej pochodzi ona od dołów powstałych po wykarczowanych drzewach, przede wszystkim dębach. Czym zajmowali się pierwsi mieszkańcy? Na pewno nie rolnictwem tylko myślistwem, rybołówstwem, bartnictwem no i oczywiście karczowali okoliczne lasy. Niełatwe początkowe życie pierwszych osadników, zmaganie się z przeciwnościami losu oraz trudności z zagospodarowaniem wpłynęły na ukształtowanie się cech osobowych Kurpiów, ludzi odpornych na trudy, potrafiących sobie radzić w każdych sytuacjach, zawziętych a jednocześnie dumnych z siebie i swoich dokonań. Liczba ludności Dąbrów systematycznie wzrastała, i tak:
- w 1789 roku Dąbrowy liczyły 102 dymy (taką nazwą określano kiedyś gospodarstwa) i 650 mieszkańców,
- w 1827 roku 114 dymów i 754 mieszkańców,
- w 1830 roku 125 dymów i 655 mieszkańców,
- w 1876 roku liczyła 985 ludzi,
- w 1880 były 132 gospodarstwa i 1207 mieszkańców.
W okresie międzywojennym liczby te nadal wzrastały. I tak według spisu z 1921 roku w Dąbrowach było 229 gospodarstw i 1394 mieszkańców, w 1926 roku liczyły 1484 a tuż przed wybuchem II wojny światowej liczba ludności przekroczyła 2 tysiące.
POWSTAŃCZE WĄTKI
Położenie Dąbrów tuż nad granicą pruską a później niemiecką miało bardzo duży wpływ na rozwój, życie i zajęcia mieszkańców a w pewnym sensie również na życie gospodarcze i społeczne. Jednocześnie powodowało, że mieszkańcy brali aktywny udział w najważniejszych wydarzeniach z historii Polski, poczynając od powstania kościuszkowskiego na styczniowym kończąc. Szczególnie to zaangażowanie było widoczne w czasie powstania styczniowego, największego zrywu niepodległościowego Polaków w okresie zaborów. To właśnie przez Dąbrowy przechodził ważny szlak handlowy zaopatrzenia powstańców operujących w Puszczy Kurpiowskiej wiodący z Rozóg do Myszyńca. I chociaż nie znamy z nazwisk mieszkańców, ale trudno wyobrazić sobie, aby nie byli zaangażowani w przerzucie broni, tym bardziej, że doskonale znali okoliczne lasy, niedostępne miejsca i bezpieczne przejścia przez granicę. Mamy informację, że broń w czasie powstania styczniowego transportowano przez Antonię do moczarów zwanych „Chruściel”. Składano ją tymczasowo na Rogu-Stożku, leśnym uroczysku, a następnie znanymi sobie szlakami miejscowa ludność transportowała ją do Myszyńca. Można z dużą dozą prawdopodobieństwa przyjąć, że mieszkańcy brali udział w walkach jako członkowie „partii powstańczych” (tak określano w czasie powstania styczniowego oddziały powstańcze). Mimo represji popowstaniowych nadal następował rozwój. Można tylko wspomnieć, że pod koniec XVII wieku funkcjonowała w Dąbrowach wypalarnia cegły, chociaż budowano głównie z drewna oraz w XVIII wieku istniała kopalnia bursztynu. W ostatnich latach XIX wieku funkcjonowały tutaj trzy kuźnie.
Marek Nowotka
cdn.