Do 1962 r. leżąca w gminie Świętajno urokliwa mazurska wieś nosiła nazwę Pupy. Przybyłym tu po II wojnie światowej nowym mieszkańcom nie przypadła ona go gustu. Uznali oni, że jest dla nich krępująca i podjęli starania o jej zmianę. W tym i następnym wydaniu „Kurka Mazurskiego” opisujemy, jak do tego doszło.
SPYCHOWO DZIŚ
Spychowo to pięknie położona wieś pomiędzy Jeziorem Spychowskim a Jeziorem Kierwik. Jest otoczona gęstymi lasami Puszczy Piskiej. Takie usytuowanie przyczyniło się do tego, że dzisiaj wieś ta pełni przede wszystkim rolę jako miejscowość i baza turystyczna dla licznie przybywających, nie tylko z kraju, turystów, stanowi także bazę wypadową dla wszystkich pragnących poznać piękno ziemi mazurskiej. Jest wsią posiadającą podstawową infrastrukturę. Znajduje się tutaj ośrodek zdrowia, poczta, szkoła, apteka, swoją siedzibę ma również Nadleśnictwo Spychowo wywierające pozytywny wpływ na współczesność tej miejscowości, istnieje wiele ośrodków wypoczynkowych oraz kwater prywatnych, jest wreszcie miejscem, gdzie odbywa się, w miejscowym amfiteatrze, szereg imprez kulturalnych znanych szeroko poza granicami regionu mazurskiego.
OSADA SMOLARZY
Początki Spychowa sięgają jeszcze czasów późnego średniowiecza. Wtedy istniała tutaj mała osada smolarzy i węglarzy wypalających węgiel drzewny. Inna wersja mówi, że osada powstała przy krzyżackim dworze myśliwskim. W II połowie XV wieku przekształcona została ona w wieś czynszową. Ze względu na olbrzymie lasy, pełne różnorodnej zwierzyny często organizowano tutaj polowania, korzystając z zameczka myśliwskiego. Od 1864 roku Pupy, bo taką nazwę przyjęła ta miejscowość, stały się siedzibą administracji leśnej. Miejscowość rozrastała się, przybywało mieszkańców a jednocześnie nabierała ona coraz bardziej charakteru przemysłowo-rolniczego. Mniej więcej w połowie XVII wieku wzniesiono kuźnicę, młyn wodny oraz piec do wytapiania z korzeni drzew iglastych smoły i terpentyny. W 1781 roku na polanie położonej niedaleko miejscowości powstała huta szkła korzystająca z miejscowych materiałów i surowców - popiołu drzewnego i piasku. W 1782 roku było w osadzie 8 chat, a w 1858 wraz z Pupskim Piecem - 29 z około dwustu mieszkańcami. W tym czasie powstała też szkoła, która istniała i funkcjonowała do pożaru w roku 1898, na jej miejscu wzniesiono murowany budynek nowej szkoły. Mieszkańcy Pup, podobnie jak zdecydowana liczba mieszkańców Mazur byli protestantami. W 1903 roku zbudowano, istniejący do dzisiaj, kościół ewangelicki.
ROZWÓJ MIEJSCOWOŚCI
Prawdziwy rozwój miejscowości nastąpił pod koniec XIX i na początku XX wieku co związane było z budową dróg bitych a przede wszystkim budową w 1894 roku linii kolejowej łączącej Olsztyn z Ełkiem. Umożliwiło to eksploatację bogactw leśnych i rozwój przemysłu. Powstało wtedy wiele murowanych domów, młyn, dwa tartaki, rozbudowano istniejącą fabrykę smoły i terpentyny. Wzniesiono także dom gminny, powstało przedszkole. W 1903 roku uruchomiono połączenie telefoniczne. W 1914 roku wieś została zelektryfikowana, wykorzystując prąd z elektrowni przy tartaku Artura Mullera. Zbudowano sieć sklepów. Pierwsza wojna światowa to znaczne zniszczenia dokonane przez wojska rosyjskie.
Skutkiem działań wojennych było zahamowanie rozwoju wsi. Ożywienie po wojnie nastąpiło dopiero w 1923 roku w wyniku reformy walutowej przeprowadzonej w Niemczech. Uruchomiono wtedy zakłady istniejące we wsi, zaczął powoli rozwijać się handel i rzemiosło. Okres II wojny światowej, a szczególnie jej schyłek związany z zajęciem tych terenów przez Armię Radziecką to ciąg zniszczeń. Rosjanie wywozili, podobnie jak z innych terenów Warmii i Mazur, co cenniejsze rzeczy, urządzenia, maszyny, rozbierano nawet całe domy. Spowodowało to duży ubytek budynków mieszkalnych, gospodarczych, zakładów rzemieślniczych, zdewastowano tartak i stację kolejową a więc podstawową infrastrukturę decydującą o rozwoju wsi.
POWOJENNE PORZĄDKI
Niejasna sytuacja polityczna, brak właściwego gospodarza tych terenów, działalność szabrownicza tymczasowych osadników nie sprzyjała stabilizacji. Powodowało to jednocześnie ucieczkę miejscowej ludności na stałe lub na pewien czas. Spychowo było w tym czasie miejscem typowych procesów zachodzących na Warmii i Mazurach, a więc ucieczka ludności niemieckiej i mazurskiej a osiedlanie się osadników przede wszystkim pochodzących z Kurpiowszczyzny. Takie procesy trwały aż do lat 70. XX wieku. Powojenny rozwój Spychowa to lata 60. XX wieku. Wtedy to wybudowano Fabrykę Kalafonii i Terpentyny, rozbudowano tartak. Należy dodać, że od zakończenia II wojny światowej aż do początków lat 60. funkcjonowała kolej wąskotorowa łącząca Spychowo z Myszyńcem i Ostrołęką, również przyczyniając się do rozwoju tych terenów.
Marek Nowotka