BOGACTWO PRZYRODY
Gmina Jedwabno to obszar w powiecie szczycieńskim, posiadający szczególne walory przyrodnicze, krajobrazowe, turystyczne i wypoczynkowe. Położona prawie w środku Puszczy Napiwodzko – Ramuckiej, wpisanej do europejskiej sieci Natura 2000 obejmuje obszary szczególnej ochrony ptaków i specjalne obszary ochrony siedlisk. Posiada aż trzy rezerwaty przyrody, leżące w całości na terenie gminy, liczne pomniki przyrody, ogromną ilość roślin, zwierząt i grzybów podlegających prawnej ochronie. Takie bogactwo i różnorodność tworów przyrody powoduje, że wszelkie zamierzenia inwestycyjne powinny być w szczególny sposób poddane ocenie oddziaływania na środowisko, umożliwiającej podjęcie wszelkich niezbędnych czynności ochraniających naturalne walory gminy.
„GAWLICA”
Istotną formą prawnej ochrony przyrody są rezerwaty przyrody. Według ustawy o ochronie przyrody, rezerwat obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, zwierząt i grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. W stosunku do rezerwatu przyrody obowiązują te same zakazy jak w parkach narodowych, tj, praktycznie nie można prowadzić żadnych działań niezgodnych z interesami samej przyrody.
Już w 1958 roku utworzono rezerwat torfowiskowy „Galwica”, położony 1,3 km od leśnictwa Galwica, po zachodniej stronie jez. Sasek Mały, w obrębie geodezyjnym Rekownica. Rezerwat ten obejmuje rozległe torfowiska niskie (tworzą się w zagłębieniach trwale nawodnionych, zasilanych wodami źródliskowymi lub wysiękowymi, w dolinach rzek a także w wyniku zarastania zbiorników wodnych od ich brzegów ku wnętrzu) i przejściowe (powstają w wyniku odcięcia dopływu wód gruntowych lub zarastania jezior ubogich w składniki mineralne, zwłaszcza w wapń), będące miejscem występowania wielu rzadkich, stenotopowych gatunków (rośliny o wąskich granicach tolerancji w stosunku do określonych czynników siedliskowych, np. rośliny stenohydryczne, stałej wilgotności). Występują tu między innymi turzyce: obła, bagienna, tunikowa i gwiazdkowata; lipienik Loesela, listera jajowata, storczyk Traunsteinera, kruszczyk błotny, gwiazdnica grubolistna. Jest to także ważne miejsce gniazdowania wielu ciekawych i rzadkich gatunków ptaków: żurawia, gągoła, cyraneczki, kureczki nakrapianej, bekasa kszyka, orlika krzykliwego itp.
Ze względu na jego położenie, wielkość, stan zachowania i wysoki poziom bioróżnorodności rezerwat „Galwica” jest ważnym elementem krajowego systemu ochrony przyrody. W systemie krajowej sieci ekologicznej ECONET-POLSKA (Liro 1995) rezerwat znajduje się w Obszarze Zachodniomazurskim (13M), który jest obszarem węzłowym o znaczeniu międzynarodowym. Rezerwat nie jest udostępniony turystom.
„DĘBY NAPIWODZKIE”
Niezwykle interesującym miejscem, z powodu drzewostanu ale również na charakterystyczną formę przyrody nieożywionej, jest rezerwat „Dęby Napiwodzkie”. Leży w obrębie wsi Nowe Borowe, w pobliżu leśnictwa Nowy Las, przy szosie Szczytno – Nidzica.
Utworzony został w 1989 roku celem ochrony drzewostanu, reprezentowanego przez trzy zespoły leśne: grąd nizinny gwiazdnicowy, bór mieszany sosnowo – dębowy i łęg olszowy. Najciekawszym zespołem jest grąd nizinny gwiazdnicowy z 65 dębami, w wieku 300 – 350 lat. W runie występuje kilka gatunków roślin chronionych i częściowo chronionych: wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, podkolan biały, marzanna wonna i kopytnik.
Na terenie rezerwatu występuje osobliwy, rzadko występujący twór morfologiczny zwany ozem. Nie mylić z krainą Oz ze znanego filmu. Jest to wydłużony wał o wysokości do 10 m ponad otaczający teren. Powstał podczas postoju lub ustępowania lądolodu na skutek osadzania piasku i żwiru przez wody płynące pod lodowcem lub w jego szczelinach. Największy zespół ozów w Polsce stanowi rezerwat przyrody „Ozy Kiczarawskie”, występujący koło Stargardu Szczecińskiego. Natomiast największym polskim ozem jest oz Bukowsko – Mosiński o długości 37 km na terenie Pojezierza Poznańskiego, a na świecie największym ozem jest oz Punkaaharaju w Finlandii.
Pomnikowe dęby występują nie tylko w rezerwacie. Osoby korzystające z szosy Jedwabno – Olsztynek pewnie zauważyły, powodujące pewne utrudnienia w ruchu, rosnące w skrajni drogi potężne dęby. Aleja dębowa we wsi Dłużek składa się z 37 drzew o obwodach od 170 - 400 cm. Oprócz dębów rosną tu 3 potężne klony i 2 lipy. Największym dębem o obwodzie 615 cm i wysokości 26 m jest drzewo rosnące przy mostku we wsi Dłużek.
„MAŁGA”
Najpóźniej utworzonym rezerwatem gminy Jedwabno, bo dopiero w roku 1991, jest rezerwat „Małga”. Pierwsze wzmianki o wsi Małga pochodzą z roku 1403, kiedy to w dniu 25 czerwca, mistrz hutniczy Ekart otrzymał przywilej na kuźnicę żelaza, nadany przez komtura ostródzkiego Hansa von Schönfeld. Żelazo z rudy darniowej wytapiano jeszcze w XVIII wieku. Po II wojnie światowej obszar między Małgą i Muszakami przekształcono w poligon wojskowy, wysiedlając wszystkich mieszkańców. Po likwidacji poligonu teren w bardzo szybki sposób objęła w posiadanie pierwotna natura. Rezerwat „Małga” stanowi ciekawy przykład odradzania się naturalnych zespołów fauny i flory. Jest to ważne miejsce gniazdowania wielu ptaków wodno – błotnych, a także ostoja, o znaczeniu krajowym i europejskim, wędrownych i nielęgowych żurawi. Swoje lęgi odbywają tu między innymi: łabędzie, żurawie, czajki, bekasy krzyki, cietrzewie, kureczki nakrapiane, derkacze. Rezerwat „Małga” jest szczególną ostoją przelotnych żurawi. W czasie jesiennych wędrówek nocuje tu około 1500 ptaków. Przebywa tu także wiele interesujących ssaków. Teren zasiedlają bobry, wydry. Można spotkać również wilka.
Zachęcam osoby posiadające dacze w gminie Jedwabno, i nie tylko, do pobuszowania w okolicznych lasach, odszukania opisanych miejsc, a dopiero po powrocie, do kąpieli w pobliskim jeziorze.
Ryszard Jerosz