RÓWNINA MAZURSKA
Południowa część powiatu szczycieńskiego, w tym obszar gminy Rozogi, leży w jednostce fizjograficznej zwanej Równiną Mazurską. Charakteryzuje się prawie płaską powierzchnią, pokrytą piaskami sandrowymi, urozmaiconą zagłębieniami wytopiskowymi oraz przeciętą płytkimi, równoległymi do siebie dolinami rzek spływającymi na południowy wschód do Narwi. Takie ukształtowanie powierzchni zawdzięczamy ostatniemu, bałtyckiemu (północnemu) zlodowaceniu. Spod topniejącego lądolodu wypływała w dużej ilości woda, która rozmywała utworzone wcześniej wzgórza morenowe oraz nanosiła sporo przemytego materiału skalnego zgromadzonego w lądolodzie. W zależności od szybkości wypływającej wody, akumulowały się piaski lub żwiry, natomiast części koloidalne z rozmycia glin zwałowych były przenoszone dalej na południe. O istnieniu na tym terenie bardziej urozmaiconej powierzchni świadczą istniejące jeszcze obecnie wzniesienia moreny czołowej koło Zieleńca, Księżego Lasku i Ciemnej Dąbrowy w gminie Wielbark a w Gminie Rozogi wzniesienia w Klonie (Klonowa Góra – 166,1 m.n.p.m.) i Występie.
RZEKA ROZOGA
Największym bogactwem terenu są lasy, zajmujące znaczne powierzchnie. Przy słabych bonitacyjnie glebach, dużą wartość rolniczą mają łąki, występujące w dolinach rzek.
Przez obszar gminy Rozogi, przepływa rzeka Szkwa, mająca swój początek w jeziorze Piasutno a ujście w Narwi. Do miejscowości Rozogi nosi nazwę Rozoga. W dolinie tej leniwie płynącej rzeczki występują kompleksy łąk, większe w okolicach wsi Długi Borek w gminie Świętajno oraz niedaleko wsi Wilamowo w gminie Rozogi. Użytki zielone, by można je było intensywnie wykorzystać, winny być odpowiednio nawodnione. W okresie intensywnych opadów, nadmiar wód powinien szybko spłynąć, a w okresach suszy, sieć rowów powinna dostarczać odpowiedniej ilości wody. Z przyrodniczego punktu widzenia doliny takich rzek jak Rozoga powinny pozostać w swej naturalnej postaci: - okresowo podtapiane, z dużą ilością różnych zakrzaczeń i naturalnych bagien. Jak już wspomniałem, największym bogactwem gospodarczym tych terenów są właśnie użytki zielone. W celu więc ich intensywnego użytkowania, podjęto w latach siedemdziesiątych, prace melioracyjne. Uregulowano rzekę Rozogę, wykarczowano zakrzaczenia, osuszono bagna, wykopano sieć rowów, wyposażając je w zastawki regulujące przepływ wody. Według aspektu gospodarczego wykonano wszelkie niezbędne czynności, aby można intensywnie wykorzystywać łąki.
Jednakże warunki pogodowe na Mazurach jak i w całym kraju zmieniają się - są lata mokre (przykładowo obecny rok), ale są i lata suche. Wykonane melioracje polegały głównie na odwodnieniu terenu. W okresach suszy, zmniejsza się ilość wody w naturalnych zbiornikach retencyjnych jakimi są nasze jeziora a to w konsekwencji powoduje przesuszenie łąk. Zakładano, że w drugim etapie zwiększona zostanie retencja jezior (podniesienie ich poziomu poprzez wybudowanie tam w południowych ich częściach). Zrezygnowano z takich inwestycji, uważając, że utrzymujący się typ pogody będzie zjawiskiem stałym. Podobna rozumowanie obowiązuje również obecnie. Zabudowano więc tereny zalewowe naszych rzek, ze skutkiem, jaki nastąpił w roku 1997 i obecnym roku.
NATURA 2000
Na terenie gminy Rozogi, w porównaniu z innymi gminami naszego powiatu, jest niewiele prawnie uregulowanych form ochrony przyrody. W Leśnictwie Klon rośnie klon o obwodzie 450 cm. W Leśnictwie Kopytko (siedziba koło wsi Występ) natomiast rośnie: 7 pojedynczych dębów o wdzięcznych nazwach: Czarny, Krzyś, Perun, Bodzio, Trojan; lipa „Uleńka” oraz aleja dębowa im. Lecha Sokołowskiego.
W powiecie szczycieńskim, przeważający jej teren, objęty jest obszarami Natura 2000.
Wyznaczono trzy obszary Natura 2000:
- Puszcza Napiwodzko – Ramucka,
- Puszcza Piska,
- Dolina Omulwi i Płodownicy.
W Polsce obszary Natura 2000 są najmłodszą formą ochrony przyrody. Jej ustanowienie wiąże się w prowadzonymi przez Unię Europejską dwóch dyrektyw: tzw. Dyrektywy Ptasiej w z 1979 r. i Dyrektywy Siedliskowej z 1992 r.. Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 jest systemem ochrony zagrożonych składników różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego. Jej zadaniem jest ochrona najważniejszych i najbardziej reprezentatywnych dla Europy ekosystemów, wraz z towarzyszącą im fauną i florą. Utworzenie sieci Natura 2000 nie jest zastąpieniem istniejącego, krajowego systemu ochrony przyrody, ale jego uzupełnieniem. Wyznaczanie obszarów sieci Natura 2000 opiera się na obiektywnych, wspólnych dla wszystkich krajów kryteriach. Kryteria te mają wyłącznie charakter przyrodniczy – ocenie podlega stan obszaru, zagrożenia, stopień izolacji, znaczenie dla zachowania gatunku lub typu siedliska w skali globalnej, itp. Pod uwagę nie bierze się uwarunkowań ekonomicznych, gdyż potrzeba ochrony przyrody uznana została za nadrzędną, chociaż kładzie się również duży nacisk na problemy ochrony przyrody przy uwzględnieniu wymagań gospodarki prowadzonej w regionie. Zakłada się harmonijną koegzystencję człowieka i przyrody, dążąc do kompromisu pomiędzy doraźnymi korzyściami ekonomicznymi a ochroną środowiska przyrodniczego. Jedyny zakaz, jaki obowiązuje na tych obszarach, choć w skutkach czasami bardzo doniosły, to zakaz „podejmowania działań mogących, osobno lub w połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w szczególności:
1) pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000, lub
2) wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, lub
3) pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami.” (art. 33 ustawy o ochronie przyrody).
CHRONIONA PUSZCZA
W gminie Rozogi Obszar Natura 20000 – Puszcza Piska zajmuje obszar ponad 6 tys. ha i obejmuje region leżący w kierunku północno – wschodnim od szosy Szczytno – Rozogi (z wyłączeniem miejscowości Występ i Rozogi) i na północ od linii: Rozogi – Kwiatuszek - Kowalik. Poza zwartą częścią obszaru, zaliczono do niego również teren leśny na pograniczu gminy Wielbark, Szczytno i Rozogi, pomiędzy miejscowościami: Mały Lipowiec, Pużary, Kiełbasy, Radostowo i Łuka.
Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Olsztynie, w opracowaniu dot. obszarów Natura 2000 w województwie warmińsko – mazurskim zaleca, dla obszaru Puszczy Piskiej:
- zachowanie proekologicznego ekstensywnego gospodarowania w lasach,
- zachowanie dotychczasowego sposobu użytkowania gruntów,
- promowanie ekstensywnej gospodarki łąkarskiej.
Obecnie przedsięwzięcia piętrzące wodę wymagają przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko. Wątpliwe, czy zwiększenie retencji, np. jeziora Piasutno, którego celem byłoby nawadnianie łąk leżących nad Rozogą w okresach suszy, w obecnym stanie prawnym, uzyskałoby niezbędne zezwolenia.
Ryszard Jerosz