Pochodzący ze Szczytna SS–Sturmbannführer Horst Kopkow był jednym z najważniejszych funkcjonariuszy Gestapo. Stał na czele referatu IV A 2, do którego głównych zadań należało wykrywanie wrogich szpiegów. To Kopkow kierował wykryciem i aresztowaniem członków sowieckiej siatki szpiegowskiej nazywanej „Czerwoną Orkiestrą” oraz setek innych agentów aliantów. Dało to mu przydomek „najlepszego łowcy szpiegów Hitlera”.
Funkspiele
Po złapaniu i uwięzieniu szpiegów podległe Horstowi Kopkow komórki Gestapo starały się wydobyć z nich wszelkie informacje, włącznie z zastosowaniem tortur. Schwytanych szpiegów nakłaniano również do współpracy z Gestapo i przesyłania pod ścisłym nadzorem Niemców fałszywych meldunków. Tym również zajmował się referat Kopkowa. W gestapowskim żargonie nazywano to „Funkspiele” czyli „gry radiowe”. Takich „Funkspiele” ludzie Kopkowa przeprowadzili w czasie II wojny setki, zarówno z Londynem jak i z Moskwą, uzyskując w ten sposób cenne informacje, pozwalające między innymi wykryć kolejnych szpiegów. Z samej tylko Holandii podwładni Kopkowa wysyłali do Londynu fałszywe informacje z 13 zdobytych radiostacji należących do brytyjskich agentów. W styczniu 1944 roku schwytanych w Holandii brytyjskich szpiegów, 7 Brytyjczyków i 40 Holendrów, po ich „wyeksploatowaniu” w „grach radiowych”, wysłano do więzienia w Rawiczu w okupowanej Polsce. Tam ślad po nich się urywał. Podobnie było w przypadku kilku setek pozostałych wykrytych szpiegów alianckich, którzy po zakończeniu „gier radiowych” byli wysyłani do Rzeszy i słuch po nich ginął.
Awanse i odznaczenia
Sukcesy Kopkowa w wykrywaniu wrogich szpiegów były szczodrze nagradzane przez nazistowskich bonzów. Awansowano go na SS–Sturmbannführera, otrzymał też wiele odznaczeń. W listopadzie 1944 roku Kopkow został odznaczony „Srebrnym Niemieckim Krzyżem”. W uzasadnieniu do tego medalu napisano, że główną zasługą Kopkowa jest jego „dająca przykład aktywność w zwalczaniu wrogich szpiegów przede wszystkim poprzez gry radiowe” i odnoszone na tym polu sukcesy. Podkreślano również jego wczesne zaangażowanie w narodowy socjalizm i działalność w SA i SS jeszcze przed przejęciem władzy przez Hitlera, gdy „wzorowo brał udział w bójkach w lokalach”. Jednak awanse i odznaczenia nadane przez III Rzeszę miały wkrótce niewiele znaczyć a nawet stać się ciężarem. W maju 1945 roku państwo Hitlera upadło. Horst Kopkow zniknął.
Zaginieni agenci
Pod koniec II wojny Vera Atkins, członkini sekcji francuskiej brytyjskiego SOE (Special Operations Executive – Wydział Operacji Specjalnych), otrzymała, jako jedna z wielu prowadzących postępowania w sprawie zbrodni wojennych, zadanie odnalezienia i zbadania losów agentów brytyjskich schwytanych przez Niemców. Najbardziej interesowały ją losy kilkunastu zaginionych agentek z jej sekcji, które osobiście znała i wysyłała na tajne misje. Ian Fleming, twórca postaci agenta 007 Jamesa Bonda, powiedział o niej kiedyś, że „w realnym świecie szpiegów Vera Atkins była bossem”. Żmudna i ciężka praca oraz szereg przesłuchań na terenie pokonanych Niemiec doprowadziły Verę Atkins do stwierdzenia, iż większość jej agentów, zarówno mężczyzn jak i kobiet, została zamordowana w niemieckich obozach koncentracyjnych. Czasami mordowano ich w grupach po kilka osób, czasami pojedynczo. Sposoby były różne: strzał w tył głowy, zagazowanie, zastrzyk z trucizną. Działo się to w obozach w Dachau, Ravensbrück, Sachsenhausen, Natzweiler i w kilku innych. Przeżyło i odnalazło się niewielu agentów. Trzymające się rzeczywistości dane wskazują, że hitlerowcy zamordowali kilka setek alianckich szpiegów, w tym samych brytyjskich około 100.
Sadyści z Dachau
W obozie koncentracyjnym w Dachau 13 września 1944 roku zamordowano 4 agentki sekcji francuskiej brytyjskiego SOE, przetrzymywane do tej pory w więzieniach w Karlsruhe i Pforzheim. Były to Yolande Beekman (pseud. „Mariette”), Madeleine Damerment (pseud. „Solange”), Elaine Plewman (pseud. „Gaby”) i hinduska księżniczka Noor Inayat Khan (pseud. „Madeleine”). Do Dachau przywieziono je wieczorem 12 września. Następnego dnia rano wyprowadzono je na miejsce straceń. Według relacji nie zastrzelono ich od razu, lecz nagie zaczęto brutalnie bić. Ze względu na kolor skóry szczególnie znęcano się nad Noor Inayat Khan. Jej głównym oprawcą był esesman Friedrich Wilhelm Ruppert, zastępca komendanta obozu. Wedle relacji jednego z esesmanów odbywało się to tak: Przed rozstrzelaniem kobiety odarto z sukienek i brutalnie pobito. Ciemnoskóra została prawie w samych kajdankach powalona na ziemię, a potem wyzywano ją, upokarzano i kopano, aż wreszcie skuliła się z bólu. Potem strzelano do nich z pistoletów, a zabite albo konające spalono.
Mord w Mauthausen
47 brytyjskich szpiegów z Holandii pozostawało w więzieniu w Rawiczu do początków września 1944 roku. Wówczas przetransportowano ich do obozu koncentracyjnego w Mauthausen w dzisiejszej Austrii, gdzie przybyli 5 września 1944 roku. 6 i 7 września zostali podzieleni na dwie grupy i rozstrzelani przez esesmanów. W dokumentacji obozu w Mauthausen mord na szpiegach zakamuflowano następująco: Wszyscy ci więźniowie zostali popołudniem 6 września i rankiem 7 września zastrzeleni w czasie ucieczki.
Poszukiwanie mocodawców
Wraz z ustaleniem, że większość zaginionych agentów nie żyje, dla Very Atkins najistotniejszym stało się schwytanie mocodawców zbrodni. Procesy samych załóg obozów koncentracyjnych odbyły się bardzo szybko, było bowiem za co je sądzić a mordowanie szpiegów stanowiło tylko kroplę w morzu ich zbrodni. Oprawcę Noor Inayat Khan i jej towarzyszek, Friedricha Wilhelma Rupperta, skazano i powieszono zanim jeszcze zorientowano się, że dokonał także tej zbrodni. Jednak załogi obozów koncentracyjnych wykonywały tylko przychodzące z góry rozkazy uśmiercania szpiegów, ich mocodawcy pozostawali nieznani. Trzeba było ich odnaleźć.
Sławomir Ambroziak
PS. Niniejszy artykuł jest streszczeniem przygotowywanej przez autora książki pod tytułem „Łowca szpiegów. Dwa życia gestapowca z Mazur”, której wydanie jest planowane w 2012 roku.