Zbliżają się Zaduszki, więc nasze myśli mimowolnie zwracają się w stronę naszych bliskich, którzy odeszli z tego świata. Grób to nie tylko sposób okazywania pamięci po zmarłym, bólu po stracie bliskiej osoby, to przede wszystkim prawo zwane kultem pamięci zmarłych.
Nasze prawo do grobu zazwyczaj nabywamy wraz z podpisaniem umowy z zarządem cmentarza o oddaniu miejsca na pochówek. Prawo do grobu w sferze materialnej obejmuje wystawienie nagrobka, jego wystrój, składanie wiązanek, palenie zniczy i inne czynności związane z kultem pamięci zmarłego. Prawo o charakterze majątkowym ma zastosowanie tylko wówczas, gdy w grobie nikt nie został pochowany. Jeżeli jednak w grobie, także wielomiejscowym, została pochowana choćby jedna osoba, to bliskim zmarłego przysługuje wspomniane uprawnienie do kultu pamięci zmarłego, a to prawo zawiera elementy o charakterze osobistym. Oznacza to między innymi, że bliscy mają prawo decydować o tym, kto będzie pochowany w tym samym grobie.
Niemajątkowy element prawa do grobu daje możliwość podejmowania decyzji jeszcze za życia o miejscu swojego pochówku, a także obejmuje decyzję o miejscu i pochowaniu zmarłego przez osoby uprawnione. W tym kręgu znajdują się współmałżonkowie zmarłego, dzieci, wnuki, prawnuki, rodzice, dziadkowie, krewni w linii bocznej do czwartego stopnia pokrewieństwa oraz powinowaci w linii prostej pierwszego stopnia.
Prawo do grobu, tak samo jak inne dobra osobiste, podlega ochronie prawnej. Jednak uprawnienie do dysponowania grobem nie jest prawem własności ani użytkowania. Nie może być przedmiotem działu spadku ani podziału majątku wspólnego między małżonkami. Nie jest bowiem przedmiotem majątkowym. Sprawy związane z prawem do grobu wielokrotnie trafiały na wokandę – Sąd Najwyższy określił, że w wypadku sporu elementy niemajątkowe, osobiste mają pierwszeństwo przed majątkowymi. Sąd dopuścił jednak możliwość podpisywania umów zezwalających na pochowanie w danym grobie osób nie mającej do tego uprawnień, jednak znaczenie takiej umowy należy rozpatrywać zgodnie z miejscowymi zwyczajami.
W przypadku, gdy najbliżsi nie uzgodnią, kto ma spocząć w grobie, to jako najważniejsze uznaje się prawa osobiste osób bliskich zmarłemu. Nie ma znaczenia fakt, że tylko jedna osoba wykupiła miejsce, że wystawiła na swój koszt nagrobek – nie stanowi to podstawy do dysponowania miejscem pochówku. Jeżeli bliscy zmarłego nie dojdą do porozumienia w sprawie tego, kto ma spocząć w wielomiejscowym grobie, to taki spór może być rozstrzygnięty przez sąd w trybie postępowania nieprocesowego.
Trzeba wiedzieć, że grób nie może być użyty do ponownego chowania przed upływem lat dwudziestu. Po upływie tego okresu ponowne użycie grobu do chowania nie może nastąpić, jeżeli jakakolwiek osoba zgłosi zastrzeżenie przeciw temu i uiści opłatę, przewidzianą za pochowanie zwłok. Zastrzeżenie to ma skutek na dalszych dwadzieścia lat i może być odnowione. Zasada ta nie ma zastosowania do chowania zwłok w grobach murowanych przeznaczonych do pomieszczenia zwłok więcej niż jednej osoby, a także do chowania urn zawierających szczątki ludzkie powstałe w wyniku spopielenia zwłok. Dozwolone są umowy, przedłużające termin, przed upływem którego nie wolno użyć grobu do ponownego pochowania.
Agata Gołaszewska - Horak