Natura 2000 jest dla nas tylko przykrym obowiązkiem czy szansą na zachowanie najcenniejszych fragmentów przyrody?
SZANSE CZY ZAGROŻENIA
Dla przeciętnego użytkownika środowiska - rolnika, producenta, turysty wprowadzenie dyrektyw europejskich w zakresie ochrony przyrody stanowi poważny dylemat. Dlatego też programowi Natura 2000 poświęcimy w najbliższych 12 wydaniach "Kurka Mazurskiego" cykl artykułów. Przybliżymy w nim cele i przyczyny dla których program został wprowadzony we wszystkich krajach europejskich. Opiszemy objęte nim obszary występujące na terenie powiatu szczycieńskiego, a także wpływ, jaki Natura 2000 może mieć na jego rozwój gospodarczy. Przedstawimy też wynikające z tego szanse i zagrożenia.
PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA
Rodowód NATURY 2000
Człowiek stanowi integralną część środowiska naturalnego, lecz jego oczekiwania wobec przyrody są ogromne. Pragniemy w nieograniczony sposób korzystać z darów natury i jednocześnie cieszyć się jej nieskażonym obliczem. Aby nie zakłócać sprawnego funkcjonowania ekosystemów takich jak: lasy, łąki, jeziora, które są nam szczególnie bliskie, musimy dbać o tzw. bioróżnorodność. Im środowisko jest bogatsze i bardziej zróżnicowane, tym łatwiej broni się przed zagrożeniami.
Głównym celem powołania Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 jest skuteczna ochrona różnorodności biologicznej, a przez to zachowanie "europejskiego dziedzictwa przyrodniczego".
Podstawy prawne
Ochronę europejskiej fauny i flory w ramach Natury 2000 realizuje się na podstawie dwóch aktów prawnych: uchwalonej w 1979 roku Dyrektywy Rady EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków tzw. Dyrektywy Ptasiej i Dyrektywy Siedliskowej ustanowionej w roku 1992 w celu ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory.
Pierwszy z dokumentów wymienia gatunki ptaków wymagające szczególnej ochrony na terenie Unii oraz zobowiązuje kraje członkowskie do ochrony tych gatunków poprzez objęcie ochroną najważniejszych miejsc ich występowania. Reguluje on także zasady handlu i pozyskiwania ptaków łownych oraz metody ich odłowu i zabijania.
Dlaczego Unia Europejska zwraca szczególną uwagę na ptaki? Ptaki, a konkretnie obserwacja poszczególnych gatunków i ich liczebności pozwala w łatwy sposób ocenić zmiany w zajmowanych przez nie ekosystemach. Są one traktowane jako swoiste wskaźniki różnorodności biologicznej środowiska.
Uchwalając Dyrektywę Siedliskową Wspólnota uznała, że pewne siedliska przyrodnicze, np. takie jak: łąki, torfowiska, starorzecza, jeziora oraz gatunki roślin i zwierząt mają znaczenie priorytetowe i również tak jak ptaki powinny być objęte szczególną ochroną.
Cel i przedmiot ochrony
Natura 2000 jest systemem ochrony tylko wybranych elementów przyrody, najważniejszych z punktu widzenia całej Europy. Niektóre gatunki ptaków czy obszary traktowane przez nas jako pospolite, w skali europejskiej lub światowej mogą być unikatowe. Chociaż program koncentruje się tylko na ściśle określonych gatunkach czy siedliskach, to często rozszerza się na ochronę innych cennych wartości, których możemy nie dostrzegać, takich jak wcześniej wspomniana bioróżnorodność, naturalność i dzikość przyrody, czy wartości krajobrazowe.
Struktura sieci
Tereny naturowe dzielą się na dwa rodzaje. Są to: Obszary Specjalnej Ochrony - obszary ptasie oraz Specjalne Obszary Ochrony - wyznaczone dla ochrony zagrożonych siedlisk oraz gatunków roślin i zwierząt. Oba obszary są od siebie niezależne, ale ich granice mogą się pokrywać. Aby tworzyły one spójną sieć, powinny być połączone korytarzami ekologicznymi, czyli terenami o niskim stopniu zurbanizowania. Ma to pozwolić na swobodne przemieszczanie się zwierząt pomiędzy nimi.
Metody ochrony
Działania ochronne na terenach Natura 2000 polegają na utrzymywaniu ich w tzw. właściwym stanie ochrony. Dyrektywa Siedliskowa nie określa konkretnych metod ochrony tylko cele i warunki zachowania poszczególnych typów siedlisk i gatunków. Właściwy stan ochrony siedlisk oznacza, że naturalny ich zasięg nie zmniejsza się, a w przypadku gatunków, że m.in.:
- zachowana zostaje liczebność populacji, gwarantująca jej utrzymanie się w biocenozie przez dłuższy czas,
- naturalny zasięg gatunku nie zmniejsza się.
Metody osiągnięcia tych celów każde państwo opracowuje we "własnym zakresie". Właściwy stan ochrony nie oznacza zawsze konieczności zaprzestania dotychczasowych metod użytkowania czy gospodarowania na danym terenie. Wbrew niektórym opiniom, warunkiem utrzymania większości cennych ekosystemów jest kontynuacja dotychczasowego sposobu postępowania, przykładem może tu być dofinansowywane przez UE rolnictwo ekstensywne.
Źródło finansowania
Tworzenie Natury 2000 jest współfinansowane przez Unię Europejską. Rozmiar tej pomocy uzależnia się od powierzchni wyznaczonych obszarów i poziomu rozwoju ekonomicznego kraju członkowskiego.
Polska ma przed sobą ogromne perspektywy realizowania wielu inwestycji środowiskowych. Unia przeznaczyła dla nas na ten cel kwotę ok. 42 mln euro. Pieniądze te możemy uzyskać m.in. poprzez realizowanie programów rolnośrodowiskowych oraz z unijnych i krajowych funduszy, np. Ekofunduszu, funduszu LIFE+. Tyko w roku bieżącym mamy do wydania ok. 9 mln euro. Uzyskane pieniądze można wykorzystać na takie przedsięwzięcia, jak: wypłacanie osobom fizycznym rekompensat poniesionych kosztów
i strat w związku z Naturą 2000, działania kształtujące postawy ekologiczne w społeczeństwie, ochronę lasów, tworzenie korytarzy ekologicznych oraz przejść dla zwierzyny nad drogami, opracowywanie programów ochrony obszarów objętych programem Natura 2000 i wiele innych.
Podsumowując, należy stwierdzić, że Natura 2000 jest obecnie najbardziej kompleksową i najlepiej legislacyjnie i politycznie przygotowaną siecią ekologiczną w Europie, mającą na celu zapewnienie ekosystemom trwałej egzystencji. Bogactwo polskiej przyrody, które podziwia i którego zazdrości nam cała Europa, to dla naszego kraju szansa ogromnej promocji i możliwość zaspokojenia wielu potrzeb z zakresu ochrony środowiska. Rozmiar korzyści jakie możemy uzyskać wdrażając Naturę, zależy przede wszystkim od zaangażowania w te działania lokalnych społeczności, a przede wszystkim władz samorządowych.
Anna Boruszewska
Autorka jest pracownikiem Nadleśnictwa Szczytno. Uczestniczy w warsztatach organizowanych przez Ministerstwo Środowiska poświęconych opracowaniu programów zarządzania dla obszarów specjalnej ochrony Natura 2000 położonych w województwie warmińsko-mazurskim.
2007.04.11