9 marca 2010 roku minęło 600 lat od powstania wsi Witowo, położonej w gminie Jedwabno. Założyli ją w 1410 roku Krzyżacy. Było to już w trakcie przygotowań do wielkiej wojny z Polską i Litwą. Stąd pierwszym obowiązkiem mieszkańców Witowa było wystawienie „jednej służby z koniem i pancerzem”.
Wielka wojna
6 sierpnia 1409 roku Krzyżacy wypowiedzieli wojnę Polsce. Krzyżackie pismo w tej sprawie król Władysław Jagiełło otrzymał 14 sierpnia. Dwa dni później wojska krzyżackie przekroczyły polskie granice. Zaatakowały Ziemię Dobrzyńską. Ich łupem padły Dobrzyń, Rypin, Lipno, Bobrowniki i Złotoria. Krzyżacy zdobyli także Bydgoszcz oraz spustoszyli Wielkopolskę i Mazowsze. 8 października 1409 roku zawarto rozejm, który miał obowiązywać do zachodu słońca 24 czerwca 1410 roku.
Zbrojenia
Czas rozejmu obie strony wykorzystały na przygotowania do konfliktu zbrojnego. Zarówno Polacy i Litwini, jak i Krzyżacy, zbroili się na potęgę i zbierali rycerstwo, najemników i ochotników. Na zachodzie i na wschodzie szukali sojuszników, którzy wsparliby ich własnym wojskiem. Po obu stronach granicy warsztaty rzemieślnicze miały pełne ręce roboty. Kuto zbroje, miecze, tarcze itd. Zbierano zapasy żywności. Słynne stały się polowania w polskich puszczach, w trakcie których pozyskiwano mięso dla rycerstwa Jagiełły. Propagandyści każdej ze stron usiłowali przekonać zagranicę do swoich racji i poparcia ich kraju. Mieszkańcy obu państw czuli atmosferę wielkich przygotowań wojennych i nadchodzącego starcia. W takich nastrojach zakładano wieś Witowo.
Gytaw
Przywilej założycielski dla Witowa wystawiono 9 marca 1410 roku. Witowo określa się w tym dokumencie nazwą „Gytaw”. Wsi nadano 20 łanów ziemi położonej nad „Jeziorem Wielkim Witowskim”, czyli nad Jeziorem Brajnickim. Podstawowym obowiązkiem mieszkańców nowo powstałej wsi było wystawienie w związku ze zbliżającą się wojną „jednej służby z koniem i pancerzem”. Ponadto mieszkańcy mieli „od każdego pługa oddać do urzędu szefel żyta i szefel pszenicy”. Jak się okazało pod Grunwaldem, zbrojny wysiłek mieszkańców Witowa na niewiele się zdał.
Separacja
Urzędowy spis z 1650 roku wymienia w Witowie 10 chłopów, między innymi Sczepana, Ollecha, Knietzę. Wieś miała wtedy 26 łanów. W 1663 roku Witowo zamieszkiwali następujący wolni chłopi: Andres Konizka, Adam Tonck, Hans Dzcerske, Jakub Lipeck, Lorentz Nesch, Adam Brusk, Gerge Dziersk. W 1756 roku jako sołtysa wsi wymieniono Jakuba Lipka. Przy separacji lasów w 1785 roku wspólnocie wiejskiej Witowa przekazano 10 łanów, 24 morgi i 188 prętów ziemi. W 1817 roku Witowo liczyło 23 domy i 100 mieszkańców. W 1834 roku we wsi mieszkało 14 gospodarzy, między innymi ówczesny sołtys Johann Lux, i 6 zagrodników. W 1857 roku przeprowadzono w Witowie separację gospodarstw chłopskich, której skutkiem było rozrzucenie większości z nich po koloniach. Stąd też Witowo do drugiej wojny światowej nie posiadało wyraźnego centrum a było raczej wsią kolonijną. Wśród powstałych kolonii wyróżniały się dwie, uznawane za majątki. Był to majątek o nazwie „Elchflur” (dosłownie oznacza to „korytarz łosiów”) oraz majątek należący do rodziny Lux.
Elchflur
W połowie XIX wieku majątek „Elchflur” należał do Ernsta Krispiena. Wywodził się on ze starej pruskiej rodziny właścicieli ziemskich, których posiadłości mieściły się głównie na terenie powiatu Iławka Pruska (obecnie w obwodzie kaliningradzkim). Ernst Krispien, będąc panem na majątku „Elchflur”, wdał się w romans ze swoją gospodynią Joanną Tusnelde Hipler, córką majstra okrętowego z Królewca. Z tego potajemnego związku przyszedł na świat w 1853 roku Robert Hipler, założyciel potęgi rodu Hiplerów, który znany był ze swej zamożności w całym powiecie szczycieńskim. Rodzina Hipler posiadała szereg posiadłości ziemskich, młynów, tartaków, cegielni itd. w Jedwabnie, Nartach, Wielbarku i Sadku.
Plebiscyt
Na początku XX wieku w Witowie nad jeziorem pobudowano szkołę, która zachowała się do dnia dzisiejszego. Jak podaje ówczesna gazeta powiatowa, nauczający wtedy w Witowie nauczyciel Ollech bardzo się wyróżnił 30 października 1897 roku w akcji ratowniczej u rodziny Kopkow w Nowym Dworze. W 1910 roku Witowo liczyło 125 mieszkańców i miało 551,8 ha powierzchni. W plebiscycie z 11 lipca 1920 roku 108 mieszkańców wsi głosowało na Niemcy. Na Polskę nie oddano tutaj żadnego głosu. 23 listopada 1927 roku przemianowano ówczesną nazwę miejscowości z „Ittowen” na „Gittau”. W 1939 roku Witowo liczyło 24 domy i 125 mieszkańców.
Państwowe
Gospodarstwo Rolne
Po drugiej wojnie światowej na terenie dawnego majątku należącego do rodziny Lux powstało Państwowe Gospodarstwo Rolne. Obok budynków gospodarczych wyrosło tu również całe osiedle mieszkaniowe dla pracowników. I właśnie to osiedle stanowi teraz centrum wsi. Tutaj mieści się świetlica wiejska, sklep, boisko ze sceną itd. Z czasem Państwowe Gospodarstwo Rolne upadło, ale wybudowane osiedle mieszkaniowe pozostało. Na dzień 31 grudnia 2009 roku Witowo liczyło 258 mieszkańców. Obecnie wieś jest znana z aktywności jej mieszkańców, którzy organizują życie społeczne nie tylko swojej miejscowości, ale i całej gminy Jedwabno. Odbywa się tu bardzo dużo różnego rodzaju imprez. Ostatnio Witowo było centralnym ośrodkiem Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy na terenie gminy Jedwabno. Trzeba mieć nadzieję, że mieszkańcy Witowa będą tak aktywnie działać przez kolejne 600 lat, czego wypada szczerze im życzyć.
Sławomir Ambroziak