WSZECHOBECNY AZBEST
W Polsce od wielu lat stosowano azbest w różnych dziedzinach gospodarki jako składnik licznych wyrobów, a obecnie są one nadal użytkowane.
Wyroby zawierające azbest znalazły szerokie zastosowanie w budownictwie mieszkaniowym, użyteczności publicznej, przemyśle, w energetyce itp.
Właściwości azbestu powodowały, że był stosowany w ponad kilku tysiącach technologii, m. in. do produkcji wyrobów azbestowo – cementowych, elementów włókienniczych, przędzy, sznurów, szczeliw, wyrobów ciernych, takich jak klocki hamulcowe, tarcze sprzęgłowe, wyroby hydroizolacyjne: lepiki, papy dachowe, płytki podłogowe, do filtrów w przemyśle piwowarskim i farmaceutycznym i wojskowych masek przeciwgazowych.
Największa ilość azbestu została wykorzystana w budownictwie, głównie do produkcji wyrobów azbestowo – cementowych stanowiących pokrycie dachowe, popularny „eternit”.
Zachwyt nad właściwościami azbestu, odpornego na działanie kwasów i ognia trwał więc bardzo długo.
PRZYCZYNA CHORÓB
Odpady zawierające azbest, jak również wyroby posiadające ten szczególny minerał stanowią potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzi. Azbest jest przyczyną wielu niebezpiecznych chorób: pylicy azbestowej, raka płuc i szczególnie groźnego nowotworu śródbłonka opłucnej. Cechą charakterystyczną „chorób azbestowych” jest długi okres upływający od kontaktu z włóknami azbestu, do wystąpienia niepokojących objawów. Mogą się ujawnić nawet po 30 latach od chwili wchłonięcia włókien. Zachorować mogą nie tylko osoby, które miały kontakt z azbestem ze względu na charakter wykonywanej pracy, ale i te, które narażone są na długotrwałe wdychanie włókien azbestowych o małym stężeniu lub na krótkotrwałe przebywanie w miejscu o ich wysokim stężeniu. Im cieńsze włókna azbestowe, tym gorzej, ponieważ głębiej wnikają do płuc.
Pyły azbestu dostają się do płuc wraz z wdychanym powietrzem. Jeżeli więc w powietrzu, którym oddychamy znajdują się włókna azbestu, to gromadzą się one i zalegają w płucach. Większość wdychanego pyłu usuwana zostaje z układu oddechowego samoistnie za pośrednictwem śluzu, a następnie odksztuszania lub połykania. Usuwanie pyłu azbestowego utrudnione jest przy zapaleniach oskrzeli, szczególnie przy przewlekłych stanach zapalnych. Dużą rolę w wystąpieniu choroby odgrywa także wrażliwość osobnicza oraz palenie papierosów. Zalegające w płucach włókna azbestu mogą powodować zwłóknienie tkanki płucnej, czyli azbestozę.
GROŹNE ODPADY
Zagrożenie dla zdrowia mieszkańców wynika z nagromadzenia na danym obszarze różnego typu materiałów zawierających azbest. Odpady azbestowo – cementowe uchodzące niegdyś za bardzo cenny surowiec, stanowią obecnie istotne źródło emisji pyłu. Zastosowane do utwardzania podwórek, podjazdów, dróg uległy zużyciu i degradacji pod wpływem warunków atmosferycznych, co jest przyczyną uwalniania się włókien azbestu do powietrza atmosferycznego. Włókna azbestu mogą się również uwalniać z materiałów budowlanych. Największe zagrożenie występuje podczas prac rozbiórkowych, gdy w wyniku ścierania, kruszenia i rozgniatania pył azbestowy dostaje się do powietrza.
W Polsce obowiązuje od roku 1997 zakaz stosowania wyrobów azbestowych Niestety, w niektórych krajach azbest pozostaje nadal, np. w Stanach Zjednoczonych, ważnym elementem wielu technologii o kluczowym znaczeniu. W USA wykorzystywany jest ciągle, m.in. w programie wahadłowców kosmicznych, których silniki rakietowe pokrywane są osłoną impregnowaną azbestem, a także w przemyśle okrętowym.
Pomimo udowodnionego bezsprzecznie działania rakotwórczego, nadal, w sposób niefrasobliwy podchodzimy do tego problemu. Dotyczy to nie tylko posiadaczy wyrobów zawierających azbest, ale również organów administracyjnych odpowiedzialnych za przestrzeganie prawa
Ciągle problemem jest sukcesywne usuwanie zużytych wyrobów zawierających azbest w sposób niezagrażający zdrowiu ludzi i niepowodujący zanieczyszczenia środowiska oraz prawidłowe postępowanie ze wzrastającą ilością odpadów zawierających azbest, szczególnie powstających w wyniku demontażu wyrobów azbestowo-cementowych z obiektów budowlanych i instalacji przemysłowych.
BEZPIECZNE UŻYTKOWANIE
Obowiązujące przepisy nakładają na właściciela, zarządcę lub użytkownika wyrobu zawierającego azbest szereg obowiązków, nie tylko w przypadku likwidacji wyrobu, ale również w trakcie jego użytkowania. Wyrobem takim jest również pokrywający dachy różnych obiektów budowlanych, w tym budynków mieszkalnych i gospodarczych, popularny eternit. W szczególności dużo takich obiektów jest na wsi, ale również w Szczytnie występują budynki gospodarcze pokryte niebezpiecznym eternitem.
Jakie czynności powinny być wykonane, aby bezpiecznie, zgodnie z instrukcją, użytkować wyroby zawierające azbest?
Należą do nich (obowiązki te dotyczą wszystkich użytkowników, w tym również osób indywidualnych (fizycznych):
1. dokonanie przeglądu technicznego oraz sporządzenie „Oceny stanu i możliwości bezpiecznego użytkowania wyrobów zawierających azbest”. Jeden egzemplarz „oceny” należy złożyć w organie nadzoru budowlanego, a drugi przechowywać łącznie z dokumentami obiektu,
2. w terminach ustalonych w „ocenie” należy dokonywać kontroli stanu wyrobu,
3. w przypadku ujawnienia widocznych uszkodzeń lub zużycia wyrobu należy przystąpić do jego usunięcia,
4. dokonanie inwentaryzacji poprzez sporządzenie spisu z natury. Wynik inwentaryzacji ujmuje się w formie informacji wg wzoru ustalonego rozporządzeniem Rady Ministrów. Informację sporządzić należy w dwóch egzemplarzach. Osoby indywidualne składają informację wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi a osoby prawne – wojewodzie. Druk informacji dostępny na stronie internetowej Urzędu Miejskiego w Szczytnie – www.um.szczytno.pl
5. co roku należy dokonywać aktualizacji „informacji”. Aktualizację należy składać corocznie w terminie do 31 stycznia, tak jak pierwszą „informację”, odpowiednio wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi lub wojewodzie,
6. przed przystąpieniem do robót należy zgłosić organowi nadzoru budowlanego zamiar przystąpienia do robót.
Przepisy prawne nie określają metod naprawy wyrobów zawierających azbest. Przesłanką odnoszącą się do zakwalifikowania wyrobów do „niezwłocznego usunięcia lub dalszej jego eksploatacji” jest wynik „oceny” wyrobu. W przypadku konieczności usunięcia go należy prace, po ich wcześniejszym zgłoszeniu w nadzorze budowlanym, zlecić wyspecjalizowanej firmie, posiadającej zezwolenie na usuwanie wyrobów azbestowych. Właściwym zezwoleniem jest decyzja Starosty Szczycieńskiego, zatwierdzająca program gospodarki odpadami zawierającymi azbest. Należy zawsze wymagać od firmy przeprowadzającej likwidację wyrobów azbestowych okazanie takiego dokumentu.
Mimo że firma przejmuje na siebie obowiązek właściwego prowadzenia robót rozbiórkowych i właściwego postępowania z odpadami azbestowymi, na właścicielu obiektu ciąży jednak obowiązek dopilnowania, by demontaż np. dachu z eternitu odbywał się przy zachowaniu następujących warunków:
■ teren prowadzonych prac rozbiórkowych powinien być ogrodzony z zachowaniem bezpiecznej odległości dla osób pieszych, nie mniej niż 1 m, przy zastosowaniu osłon zabezpieczających przed przenikaniem azbestu do środowiska,
■ w widocznym miejscu powinna być umieszczona tablica informacyjna o treści „Uwaga! Zagrożenie azbestem.”
Przy likwidacji tzw. wyrobów „miękkich” (izolacje azbestowe w postaci sznurów, mat, płótna, tektury azbestowe) koniecznym jest zachowanie szczególnych zasad bezpieczeństwa. Wyroby te przeważnie występują w zakładach usługowych lub produkcyjnych. Zachowanie dodatkowych warunków leży w gestii właścicieli tych zakładów.
BRAK PLANÓW
Jak wygląda ewentualne współfinansowanie prac rozbiórkowych przez władze samorządowe (gminę, powiat, województwo)? Obowiązujące przepisy prawa nie nakładają na władze samorządowe obowiązku wspomagania prac likwidujących wyroby z azbestu. Władze gminy mają prawo przeznaczyć część środków gromadzonych na tzw. Gminnym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na likwidację istniejącego problemu. Prawidłowe postępowanie na terenie gminy z wyrobami zawierającymi azbest powinno być zaplanowane w sposób szczególny, tj. w formie opracowanego dokumentu – planu usuwania wyrobów zawierających azbest. W dokumencie mogą być również ustalone zasady i sposoby finansowania usuwania wyrobów azbestowych. Niestety, żadna z gmin powiatu szczycieńskiego, w tym również miasto, nie opracowały jeszcze takich planów.
JAK ZMNIEJSZYĆ RYZYKO
Co należy zrobić, aby zmniejszyć ryzyko chorób powodowanych groźnym azbestem?
Azbest jest praktycznie niezniszczalny, zaś groźny dla zdrowia wtedy, gdy jego elementarne włókna znajdują się we wdychanym powietrzu. Zabezpieczony w sposób uniemożliwiający uwalnianie się włókien do powietrza nie stanowi żadnego zagrożenia dla zdrowia.
Przede wszystkim należy więc ograniczyć emisję pyłu azbestu przez:
1. rozeznanie, czy w najbliższym otoczeniu znajdują się materiały zawierające azbest, gdzie i jak duże są to powierzchnie, a następnie, gdzie to możliwe, należy we własnym zakresie powierzchnie utwardzane odpadami azbestowymi (podwórka, dróżki dojazdowe, podjazdy, podłogi w budynkach) zabezpieczyć materiałami trwałymi (wylewki betonowe, asfaltowe, itp.).
2. jeśli niemożliwe jest zabezpieczenie materiałów zawierających azbest na terenie posesji we własnym zakresie, to do czasu rozwiązania problemu należy unikać wykonywania prac powodujących wzmożone pylenie, a więc ścieranie, rozdrabnianie, kruszenie i miażdżenie powierzchni. W celu zmniejszenia pylenia przed wykonywaniem tych prac należy powierzchnie te zwilżyć, uprzątać również w stanie wilgotnym,
3. nie należy materiałów zawierających azbest wywozić, czy bezmyślnie porzucać w miejscach do tego nieprzeznaczonych, np. do lasów i rowów.
O problemach z usuwaniem azbestu wiele już pisano. Jest to bowiem bardzo poważne i niebezpieczne przedsięwzięcie. Rządowy program usuwania azbestu przewiduje, że zniknie on z naszego krajobrazu do 2032 r.
Ryszard Jerosz/Fot. M.J.Plitt