„Osobliwości przyrodnicze powiatu szczycieńskiego” - to tyłuł cyklu artykułów, które ukażą się w dziesięciu najbliższych wydaniach „Kurka Mazurskiego”. Opiszemy w nich m.in. atrakcje jakie można spotkać w wielbarskich lasach
i na tofowiskach gminy Jedwabno, relikty polodowcowe
w gminie Pasym, raj dla ornitologów jaki stanowią Dymerskie Łąki, starodrzew w rezerwacie Pupy, pomniki przyrody w gminie i mieście Szczytno, a także unikalne krajobrazy dorzecza Szkwy. Zaczynamy jednak od omówienia unijnych
i krajowych przepisów dotyczących ochrony przyrody.
„Osobliwości przyrodnicze powiatu szczycieńskiego” - to tyłuł cyklu artykułów, które ukażą się w dziesięciu najbliższych wydaniach „Kurka Mazurskiego”. Opiszemy w nich m.in. atrakcje jakie można spotkać w wielbarskich lasach i na tofowiskach gminy Jedwabno, relikty polodowcowe w gminie Pasym, raj dla ornitologów jaki stanowią Dymerskie Łąki, starodrzew w rezerwacie Pupy, pomniki przyrody w gminie i mieście Szczytno, a także unikalne krajobrazy dorzecza Szkwy. Zaczynamy jednak od omówienia unijnych i krajowych przepisów dotyczących ochrony przyrody.
CZŁOWIEK CZĘŚCIĄ NATURY
Natura, przyroda – w najszerszym znaczeniu to świat, wszechświat. Termin ten obejmuje zjawiska świata fizycznego – zarówno nieożywionego, jak i ożywionego. Przyroda to wielki układ, który działa nieustannie. Trzeba nań patrzeć jak na całość składającą się z mnóstwa elementów, powiązanych ze sobą wieloma zależnościami. W przyrodzie nie ma elementów zbędnych i nieważnych. Każdy organizm włączony jest w globalny ruch materii, uczestniczy w przepływie energii, bierze udział w wymianie informacji. Ponadto organizmy zmieniają, kształtują ruch, dokonują wymiany energii i informacji we właściwy dla siebie sposób. Liczne zachodzące w przyrodzie zdarzenia mają swoje charakterystyczne skutki – różnorodne co do rodzaju i skali.
Czy człowiek jest częścią natury, przyrody? Oczywiście organizm ludzki stanowi nieodłączny element przyrody, bez względu na respektowaną filozofię życiową: materialistyczną czy teologiczną. Wzajemność oddziaływania człowieka i przyrody jest odzwierciedleniem w powstających ich skutkach, zarówno negatywnych jak i pozytywnych.
Produkty działalności ludzkiej i ludzkiego oddziaływania na przyrodę są przez jednych włączane a przez innych wyłączane z pojęcia „przyroda”.
PRZYRODA A PRAWO
Inaczej spostrzegana jest przyroda w sensie prawnym. Ustawa o ochronie przyrody dotyczy przyrody ożywionej jak i nieożywionej w jej pierwotnych walorach. W „Prawie ochrony środowiska” inny jest cel regulacji prawnej. Ustawa posiada szerszy zakres przedmiotowy. Reguluje nie tylko ochronę zasobów przyrody, ale przede wszystkim możliwości korzystania z nich, a także ochronę człowieka i środowiska przed uciążliwościami (zanieczyszczenie powietrza, ochrona przed hałasem, promieniowaniem niejonizującym itp.).
Znaczenie powiedzenia „nie było nas był las, nie będzie nas będzie las” dostarcza złudnego poczucia, że przyroda sama się odnowi. Po co więc ją ochronić, tworzyć ograniczenia z możliwości korzystania z jej zasobów? Dobrze, że obecnie zmienia się w tym zakresie świadomość. Większość zdaje sobie sprawę, że należy bardzo ostrożnie podchodzić do naszej przyrody. Zmiany zaszły zbyt daleko i z bardzo pragmatycznego podejścia, w imię własnej lepszej egzystencji i przyszłych pokoleń, należy ją chronić poprzez zachowanie, zrównoważone użytkowanie oraz odnawianie jej zasobów, tworów i składników.
Ochrona przyrody obecnie zmierza do:
1) utrzymania procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów;
2) zachowania różnorodności biologicznej;
3) Zachowania dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego.
Realizacja tych kierunków ochrony zapewnić powinna trwałość istnienia przyrody jako makrosystemu mimo presji antropogenicznej.
Oczywiście, same postulaty i idee jeszcze obecnie nie wystarczają. W celu ochrony szczególnych ekosystemów należało wprowadzić prawne ograniczenia w korzystaniu z pewnych tworów i obszarów przyrodniczych. Wprowadzono więc prawne formy przyrody. Zalicza się do nich: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe i ochronę gatunkową roślin, zwierząt i grzybów.
PARKI NARODOWE
Poszczególne formy ochrony przyrody zostaną przedstawione w kolejnych opisach z uwzględnieniem konkretnych przykładów z terenu powiatu szczycieńskiego. Na obszarze naszego powiatu, jak i w województwie warmińsko –mazurskim, brak jest natomiast parku narodowego, stad pozwolę sobie przybliżyć nieco czytelnikom ów temat.
Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Praktycznie na terenie parku narodowego nie można prowadzić żadnych działań nie służących ochronie przyrody, ale za zgodą ministra środowiska niestety można, a jak świadczą niektóre działania np. w Tatrzańskim Parku Narodowym, nawet bez przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko, wykonywanie inwestycji turystycznych, rekreacyjnych i sportowych, jak również minister może zezwolić na odstępstwa od zakazów, jeżeli jest to uzasadnione wykonywaniem badań naukowych, celami edukacyjnymi, kulturowymi, celami kultu religijnego lub realizacją inwestycji liniowych celu publicznego w przypadku braku rozwiązań alternatywnych. Przepisy przy tym nakazują inwestorowi przeprowadzenie działań kompensujących utratę wartości przyrodniczych danego obszaru.
Obecnie w Polsce mamy 23 parki narodowe (w nawiasie data utworzenia): Babiogórski Park Narodowy (1954), Białowieski Park Narodowy (1932), Biebrzański Park Narodowy (1993), Bieszczadzki Park Narodowy (1973), Park Narodowy Bory Tucholskie (1996), Drawieński Park Narodowy (1990), Gorczański Park Narodowy (1981), Park Narodowy Gór Stołowych (1993), Kampinoski Park Narodowy (1959), Karkonoski Park Narodowy (1959), Magurski Park Narodowy (1995), Narwiański Park Narodowy (1996), Ojcowski Park Narodowy (1956), Pieniński Park Narodowy (1932), Poleski Park Narodowy (1990), Roztoczański Park Narodowy (1974), Słowiński Park Narodowy (1967), Świętokrzyski Park Narodowy (1950), Tatrzański Park Narodowy (1954), Park Narodowy Ujście Warty (2001), Wielkopolski Park Narodowy (1957), Wigierski Park Narodowy (1989), Woliński Park Narodowy (1960).
PARK NA MAZURACH?
Dyskusja o powołaniu na Mazurach parku narodowego toczy się od 60 lat, ale przybrała na sile w ubiegłym roku, gdy region ten wszedł do finału światowego konkursu na nowe siedem cudów natury. Przeciwko utworzeniu parku wypowiadają się nadal samorządowcy. Ich zdaniem, park zablokuje możliwości inwestycyjne na ich terenach i pogorszy warunki bytowe ludności. Za utworzeniem parku opowiadają się natomiast od lat ekolodzy.
Mazurski Park Narodowy miałby zostać wyodrębniony z terenów obecnego parku krajobrazowego i obejmować: rzekę Krutynię, jeziora Nidzkie i Łuknajno. Plany zakładają dwie wersje obszarowe: mniejsza ma obejmować 34,5 tys. ha, większa – 39,5 tys. ha. W obu wariantach największą powierzchnię w parku zajmowałaby woda, potem: lasy oraz bagna.
Ryszard Jerosz