W pierwszym meczu na EURO 2008 piłkarska reprezentacja Polski zmierzy się z Niemcami. Kilku piłkarzy tego kraju urodziło się w Polsce, co nadaje temu meczowi dodatkowego smaku. Jak jednak pokazuje historia nie są to pierwsze tego typu przypadki. W 1934 roku mistrzostwo Niemiec zdobyła drużyna Schalke 04 Gelsenkirchen, złożona w głównej mierze z zawodników mających polsko brzmiące nazwiska i mazurskie pochodzenie. Dwaj z tych piłkarzy – Ernst Kuzorra i Fritz Szepan – są do dziś legendami niemieckiej piłki nożnej. Jeden z nich – Fritz Szepan, jako kapitan reprezentacji Niemiec, wywalczył trzecie miejsce na mundialu we Włoszech w 1934 roku. W 17 dni potem, 24 czerwca 1934 roku, wraz z drużyną Schalke 04 po raz pierwszy zdobył mistrzostwo Niemiec. Jego rodzice pochodzili z terenów obecnego powiatu szczycieńskiego. Do 1942 roku Schalke 04 Gelsenkirchen z Mazurami w składzie wywalczyło sześć tytułów mistrza Niemiec, trzy tytuły wicemistrza Niemiec, raz Puchar Niemiec, czterokrotnie przegrało walkę o Puchar Niemiec w finale.
Pierwszy tytuł
24 czerwca 1934 roku na Stadionie Pocztowym w Berlinie w meczu finałowym o tytuł mistrza Niemiec Schalke 04 Gelsenkirchen zmierzyło się z sześciokrotnym mistrzem Niemiec, najlepszą drużyną przełomu lat dwudziestych i trzydziestych w Niemczech, z 1. FC Nürnberg. Jeszcze 5 minut przed końcem meczu 1. FC Nürnberg prowadziło 1:0, mimo trzech kwadransów zaciekłych ataków Schalke 04. Gol Szepana a potem Kuzorry, na 30 sekund przed końcem meczu, zapewnił Schalke wygraną 2:1 i pierwszy tytuł mistrza Niemiec.
Pochodzenie piłkarzy
Zdobycie tytułu przez Schalke 04 wywołało spór o pochodzenie graczy nowego mistrza Niemiec. Czy mistrzostwo zdobyli Polacy, czy Niemcy? „Przegląd Sportowy” z 30 czerwca 1934 roku zamieścił artykuł pod tytułem „Mistrzostwo Niemiec w rękach Polaków! Tryumf piłkarzy Schalke 04, drużyny naszych polskich rodaków”. W artykule tym berliński korespondent „Przeglądu Sportowego” Glinner napisał, że Schalke 04 Gelsenkirchen od 1930 roku w opinii kibiców i części prasy w Niemczech było najlepiej i najładniej grającym niemieckim klubem. Jednakże oficjalne kręgi, w tym Niemiecki Związek Piłki Nożnej, ignorowały zespół. Jako powód takiego traktowania autor artykułu wskazał polskie pochodzenie graczy Schalke 04. W powszechnej opinii Schalke 04 miało bowiem przydomek „Polackenverein” – „klub Polaczków”. Dowodem dyskryminacji była dla korespondenta sprawa z ukaraniem Schalke w 1930 roku – jako jedynej drużyny – za wypłacanie piłkarzom kieszonkowego w wysokości 10 marek za każdy mecz i trening, gdy przepisy pozwalały tylko na 5 marek. W tym czasie niemiecka reprezentacja piłkarska zaczęła ponosić porażkę za porażką, co kibice uznali za karę nieba za skrzywdzenie Schalke. W końcu pod presją kibiców miano odstąpić od kary i odwiesić zespół oraz powołać piłkarzy Schalke do reprezentacji. Dzięki genialnej parze Schalke, Ernstowi Kuzorra i Fritzowi Szepanowi, Niemcy w końcu wygrali, z Danią 4:2. Tak wydarzenia te przedstawił berliński korespondent „Przeglądu Sportowego”.
Artykuł w „Przeglądzie Sportowym” tak poruszył szefostwo Schalke 04 Gelsenkirchen, że czuło się zmuszone do odpowiedzi, oczywiście zgodnej z ówczesnymi tendencjami, by „po wsze czasy położyć kres nieprawdziwej i nierzeczowej gadaninie” na temat narodowości graczy mistrza Niemiec. „Kicker” z 7 sierpnia 1934 roku pod tytułem „Schluß mit polnischen Gerüchten. Die Abstammung der Spieler des FC Schalke 04“ („Koniec z polskimi plotkami. Pochodzenie graczy FC Schalke 04“) zamieścił oficjalne oświadczenie klubu z 14 lipca 1934 roku. Stwierdzano w nim, że rodzice piłkarzy urodzili się na terenie obecnych bądź dawnych Niemiec i nie są żadnymi polskimi emigrantami. Sami piłkarze przyszli na świat już w Westfalii. Na dowód przytoczono miejsca i daty urodzenia 13 podstawowych graczy oraz ich rodziców. Większość graczy urodziła się w Gelsenkirchen – 9. Pozostali 4 urodzili się w Münster, Wattenscheid, Gladbeck i Dortmundzie. Wszystkie te miejscowości leżą w Westfalii. Jednakże w tym regionie byli urodzeni rodzice tylko 3 piłkarzy Schalke. Rodzice pozostałych 10 pochodzili ze wschodu, z terenów należących dzisiaj do Polski, w większości z obszaru Warmii i Mazur. Rodzice Ferdinanda Zajonza pochodzili z powiatu raciborskiego, V. Valentina (właściwe nazwisko Przytulla) z powiatu śremskiego i kostrzyńskiego, Otto Tibulskiego z powiatu lidzbarskiego, Emila Rothardta (właściwe nazwisko Czerwinski) z powiatu ełckiego, Adolfa Urbana z powiatu olsztyńskiego, Ernsta Kuzorry z powiatu ostródzkiego, Ernsta Kalwitzkiego z powiatu ostródzkiego i nidzickiego, Fritza Szepana i Waltera Badorcka z obecnego powiatu szczycieńskiego. W swoim oświadczeniu kierownictwo Schalke zaprzeczyło temu, by klub był dyskryminowany przez Niemiecki Związek Piłki Nożnej. Zaprzeczyło także temu, że zniesienie kary zawieszenia spowodowane było chęcią powołania przez Związek piłkarzy Schalke do reprezentacji Niemiec, celem przełamania pasma porażek. Szefowie Schalke dodali też, iż według ich spostrzeżeń nikt w Niemczech nie myśli już „określać ich drużyny jako Polaków”, czego dowodem są tysiące gratulacji, które nadeszły „ze wszystkich części i wszystkich powiatów Niemiec”. Pod oświadczeniem podpisali się szefowie Schalke o nazwiskach Pieneck i Tschenscher. Paradoksalnie więc, nawet ich nazwiska miały polskie pochodzenie. Z badań przeprowadzonych przez prof. Siegfrieda Gehrmanna z uniwersytetu w Essen wynika, że aż 32 piłkarzy grających w pierwszym składzie Schalke od 1920 do 1940 roku miało polsko brzmiące nazwiska i pochodziło najczęściej z Mazur. Przykładowo, ojciec Ernsta Kuzorry w języku niemieckim ledwie potrafił się wysłowić. Matka Kuzorry miała nazwisko panieńskie Stryjewski i nie znała po niemiecku ani słowa.
Fritz Szepan
i Walter Badoreck
Rodzice Fritza Szepana pochodzili z Nowego Borowego i Brajnik. Miejscowości te dziś leżą w powiecie szczycieńskim, w gminie Jedwabno. Do 1955 roku gmina ta należała do powiatu nidzickiego. W oświadczeniu szefostwa Schalke z 1934 roku o korzeniach Fritza Szepana podano następujące informacje: Fritz Szepan, ur. 02.09.1907 w Gelsenkirchen. Ojciec Szepan ur. 25.02.1870 w Nowym Borowym, powiat Nidzica. Matka Szepan ur. 17.08.1870 w Brajnikach, powiat Nidzica. W oficjalnej urzędowej gazecie powiatu nidzickiego, „Kreisblacie”, około 1870 roku kilkakrotnie pojawia się nazwisko gospodarza Ludwiga Szepana z Nowego Borowego. Obecnie Nowe Borowe, niewielka osada wśród lasów przy drodze do Nidzicy, liczy tylko 35 mieszkańców.
Z powiatu szczycieńskiego pochodzili rodzice Waltera Badorcka. W oświadczeniu Schalke na jego temat napisano: Walter Badoreck, ur. 12.02.1906 w Gelsenkirchen. Ojciec Badoreck ur. 27.01.1883 w Wesołym Gruncie, powiat Szczytno. Matka Badoreck, ur. 12.10.1885 w Popowej Woli, powiat Szczytno. Popowa Wola to miejscowość położona w gminie Dźwierzuty, na północnym krańcu powiatu szczycieńskiego. Wieś Wesoły Grunt ma dzisiaj inną nazwę. Obecnie nazywa się Piecuchy. Leży w gminie Szczytno, pomiędzy Szymanami a Lipowcem.
Wraz ze zdobyciem w 1934 roku tytułu mistrza Niemiec nadeszła era wielkich sukcesów Schalke, ale też w tym samym czasie w Niemczech nastały nowe porządki. Swoje oświadczenie z 1934 roku szefowie klubu podpisali już: Z niemieckim pozdrowieniem sportowym Heil Hitler.
Sławomir Ambroziak
O futbolu w Niemczech w ciemnych czasach nazistów w następnej części.