W dzisiejszej części cyklu Natura 2000 spróbujemy w skrócie scharakteryzować najważniejsze zagadnienia dotyczące sieci. Postaramy się obalić funkcjonujące mity, które wzbudzają negatywne emocje w związku z wdrażaniem programu. Przedstawiamy listę pytań, które pojawiają się w tej sprawie najczęściej.
Czym jest sieć Natura 2000?
Jest ona zbiorem obszarów wyznaczonych według jednolitych kryteriów w całej Unii Europejskiej tak, by zachować na nich siedliska przyrodnicze i gatunki, które zostały uznane za ważne dla Europy. Włączenie danego obszaru do sieci NATURA 2000 gwarantuje, że stan zachowania jego najcenniejszych wartości przyrodniczych nie zostanie pogorszony.
Czy ochrona siedlisk w sieci będzie polegać na objęciu ich ochroną rezerwatową?
Wyróżniamy rezerwaty florystyczne i faunistyczne, gdzie możemy objąć przyrodę ochroną ścisłą, czynną lub krajobrazową. Niejednokrotnie tereny naturowe kwalifikowałyby się do objęcia tego typu ochroną. Obszarów sieci nie można jednak traktować jako nowego rodzaju rezerwatów. Wymagania ochrony przyrody wynikające z faktu objęcia danego terenu obszarem Natura niewiele różnią się od standardowych wymagań dla gospodarowania w obszarach o cennych walorach przyrodniczych, również tych nieobjętych żadną formą ochrony obszarowej.
Czy Polsce potrzebna jest dodatkowa forma ochrony przyrody?
Na mocy prawa krajowego ponad 32% powierzchni naszego państwa jest już objęta różnego rodzaju formami ochrony przyrody. Wśród nich znajdują się: 23 parki narodowe, 120 parków krajobrazowych i ponad 1368 rezerwatów przyrody. Większość miejsc proponowanych przez Polskę do objęcia ochroną w ramach sieci Natura, położonych jest w obrębie tych obszarów. Co więcej, w obrębie istniejących obszarów chronionych obowiązują ściślejsze zasady ochronne niż proponowane dla Natury 2000. Wielu przyrodników wierzy jednak, że wdrożenie sieci będzie ożywczym impulsem dla polskiej ochrony przyrody, szczególnie ze względu na możliwość uzyskania unijnych środków finansowych na jej realizację.
Czy muszą ulec zmianie dotychczasowe metody gospodarowania na obszarach objętych siecią?
Działalność gospodarcza na obszarach objętych siecią jest dozwolona, o ile nie grozi pogorszeniem stanu przyrody w ich obrębie. Jeżeli w obszarze Natura 2000 chronione ekosystemy i gatunki są we właściwym stanie ochrony i nic im nie zagraża, to sieć nie zmienia sposobu dotychczasowego funkcjonowania tego obszaru, m.in. w przypadku form prowadzonej na nim gospodarki. Jeżeli jednak obecne metody użytkowania zagrażają chronionym ekosystemom i gatunkom, lub negatywnie na nie wpływają, Natura 2000 powinna stymulować dostosowanie tej gospodarki do potrzeb ochrony.
Jaki związek ma Natura 2000 z programami rolnośrodowiskowymi?
Sieć Natura 2000, oprócz typowo przyrodniczych celów, zajmuje się również zadaniami związanymi z rozwojem rolnictwa i polityką strukturalną obszarów wiejskich. Zgodnie z tym, rolnicy ponoszący koszty lub tracący jakiekolwiek korzyści z powodu stosowania zasad ochrony przyrody obowiązujących w UE mają prawo do uzyskania za to rekompensaty.
Czy można modyfikować sieć Natura 2000?
Natura 2000 ma być tworem żywym i dynamicznym. Należy ją stale uzupełniać i dostosowywać do potrzeb przyrody i człowieka. Wytypowane obszary ochronne powinny być połączone korytarzami ekologicznymi i tworzyć spójną sieć. Pojawiające się nowe stanowiska gatunków i siedlisk, cennych przyrodniczo, powinno się na bieżąco włączać do Natury 2000 a tereny, które utraciły te wartości eliminować. Powstające w wyniku tego luki, trzeba zastępować terenami o podobnych walorach.
Czy Natura 2000 wspiera rozwój lokalny czy blokuje inwestycje?
Sieć Natura 2000 nie musi przeszkadzać w realizacji różnych inwestycji, w tym również, takich jak inwestycje transportowe na obszarach o wysokich walorach przyrodniczych - pod warunkiem zachowania należytej ostrożności, by ich nie zniszczyć. Brak sieci bardziej przeszkadza inwestycjom niż jej istnienie, gdyż w obecnej sytuacji nie mogą być uruchomione procedury wymagane przez Unię dla realizacji wspólnej polityki ochrony przyrody, a co w konsekwencji grozi wstrzymaniem środków inwestycyjnych. Mieszkańcy obszarów planowanych do włączenia do sieci Natura 2000 mogą już teraz korzystać z programów rolnośrodowiskowych oraz promować swój region poprzez rozwój turystyki przyrodniczej.
Kiedy będzie wiadomo jak postępować na obszarach Natura 2000?
Szczegółowe ustalenia dotyczące ochrony na terenie sieci Natura 2000 zostaną opracowane w planach ochrony tych obszarów. Muszą być one sporządzone przed upływem 5 lat od wyznaczenia obszaru i uzgodnione z radami gmin. Sporządzenie planu ochrony będzie należało do sprawującego nadzór nad obszarem. Plan określi podstawowe zagrożenia istniejące na danym obszarze ochronnym, będzie zawierał wykaz zadań ochronnych, określi zakres monitoringu oraz ustali dokładne granice obszarów. Plan ochrony obszaru Natury 2000 będzie obowiązywał przez 20 lat.
Podsumownie
W artykule zebraliśmy odpowiedzi na najważniejsze pytania pojawiające się w związku z wdrażaniem sieci Natura 2000 w Polsce. Mamy nadzieję, że przybliżyły one Czytelnikom omawianą problematykę. Kolejnym artykułem zakończymy cykl Natura 2000.
Anna Boruszewska/ Fot. archiwum