Państwa europejskie od kilkudziesięciu lat walczą na drodze prawnych rozwiązań z postępującą degradacją środowiska naturalnego.
ZOBOWIĄZANIA WOBEC PRZYSZŁYCH POKOLEŃ
Ustanowiono w tym czasie szereg konwencji, m.in. Ramsarską, Bońską, Berneńską. Wprowadzenie tych aktów nie zahamowało procesu zmniejszania się różnorodności biologicznej na Ziemi. Aby temu zaradzić, w roku 1992 podpisano decydujące zobowiązania odnoszące się do całego bogactwa przyrodniczego na świecie. Była to tzw. Konwencja z Rio. Wprowadzenie w Europie sieci Natura 2000 to sposób na wypełnienie przez Unię Europejską zobowiązań nałożonych przez tę Konwencję.
Wprowadzenie Natury 2000 w Europie
Wyznaczanie sieci
Dyrektywy: Ptasia i Siedliskowa. które są filarem Natury 2000, zawierają załączniki: listę gatunków ptaków, wrażliwych siedlisk oraz rzadkich i ginących gatunków zwierząt i roślin o znaczeniu wspólnotowym. W pierwszym etapie prac nad siecią rządy państw członkowskich były zobowiązane do stworzenia na ich podstawie krajowych list obszarów proponowanych do objęcia Naturą. Dodatkowo przy typowaniu tych terenów kierowano się kryteriami zebranymi w tzw. trzecim załączniku Dyrektywy Siedliskowej. Informacje o proponowanych obszarach były przygotowywane w jednolitej formie, według Standardowego Formularza Danych. Państwa dołączające do UE musiały ponadto uzupełniać na bieżąco listy gatunków i siedlisk o te nieujęte w załącznikach, a kwalifikujące się do objęcia ochroną. Kolejny etap tworzenia sieci ekologicznej stanowiły prace Komisji Europejskiej, które polegały na wyborze z przedłożonych list krajowych obszarów o znaczeniu wspólnotowym, czyli potencjalnych składników Natury 2000. W trzecim etapie prac Wspólnoty wyznaczyły formalnie Specjalne Obszary Ochrony
Jeśli chodzi o Dyrektywę Ptasią, procedura wyznaczania stref ochronnych była uproszczona. Państwa członkowskie zostały zobowiązane do wykazania wszystkich obszarów, do których miała zastosowanie ta Dyrektywa, a Komisja Europejska w porozumieniu z Komitetem do spraw Ptaków - Ornis, włączała je do sieci automatycznie.
Zarządzanie siecią
Na szczeblu europejskim zarządzanie siecią Natura 2000 leży w gestii dwóch organizacji: Komisji Europejskiej oraz Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska z jej Głównym Centrum Ochrony Przyrody.
Dyrekcja Generalna Komisji Europejskiej ds. Środowiska jest organem odpowiedzialnym za koordynację wdrażania dyrektyw Siedliskowej i Ptasiej, ustanawiania sieci Natura 2000 oraz administrowania nią.
Funkcję opiniodawczą pełnią dwa komitety, tj. Komitet ds. Siedlisk i Komitet Ornis.
Europejska Agencja Ochrony Środowiska jest odpowiedzialna za realizację programu CORINE. Cel tego programu to utworzenie spójnej bazy danych o ostojach gatunków o znaczeniu europejskim.
Dyrektywa Siedliskowa nie narzuca państwom członkowskim sposobu zarządzania siecią. Nakłada na nie tylko obowiązek nadzorowania i monitorowania stanu ochrony siedlisk i gatunków.
Wdrażanie
Zgodnie z raportem WWF pt. "Natura 2000 w Europie - ocena organizacji pozarządowych" 1/6 terytorium lądowego Europy objęta jest ochroną w ramach sieci, stanowi to obszar wielkości Niemiec. Z wdrażaniem sieci Natura 2000 najlepiej radzą sobie Niemcy, Holendrzy, Estończycy i Litwini. Najsłabiej proces ten przebiega na Cyprze, w Grecji i Belgii. Rumunia i Bułgaria są dopiero na początku tej drogi, ale wkładają w proces wdrażania wiele wysiłku. Słowenia osiągnęła mistrzostwo, wyznaczając ponad 35% swojego terytorium jako obszary Natura 2000, dla porównania Polska objęła nią tylko 9,3% powierzchni kraju. Intensywne prace rozpoczęły się nawet w Chorwacji i Turcji, które przystąpienie do Unii dopiero planują.
Obecnie zakończono proces wyznaczania obszarów chronionych w większości regionów biogeograficznych (ponad 18000 pozycji). Dla zatwierdzonych obszarów przygotowywane są plany ochrony ich walorów przyrodniczych zgodnie z zapisami obu dyrektyw i materiały informacyjne o nich. Wdrażanie Natury 2000 trwa w Europie już od 14 lat. To duże wyzwanie pod względem organizacyjnym i wykonawczym. W każdym z państw problem Natury jest rozwiązywany stosownie do istniejących tradycji ochrony przyrody i uwarunkowań administracyjnych. Należy również dodać, iż Natura 2000 to żywy i dynamiczny twór, który jest stale modyfikowany, i ma charakter "otwarty".
Podsumowanie
Rządy prawie wszystkich krajów członkowskich UE złożyły zobowiązanie, by do roku 2010 zatrzymać utratę bioróżnorodności. Ponad 80 ekspertów z 29 krajów w raporcie WWF po raz pierwszy w historii dokonało oceny wdrożenia sieci Natura 2000 i stwierdziło, że unijna dwudziestka piątka poradziła sobie z tym zadaniem nie najgorzej. W większości państw UE Dyrektywa Siedliskowa została już właściwie przeniesiona do krajowego prawa. Raport WWF pokazuje, że największą przeszkodą we wdrażaniu sieci jest brak funduszy i zasobów ludzkich. Ważnym problemem we wszystkich krajach UE, w tym w Polsce, pozostaje polityka komunikacyjna. Niewiele osób orientuje się, co to jest Natura 2000. Tereny Natura 2000 kojarzą się ludziom z obszarami rezerwatowymi, podczas gdy w rzeczywistości założeniem programu jest, aby ludzie i zagrożone gatunki żyły na tych obszarach w harmonii: sieć pozwala na pogodzenie zrównoważonego rozwoju i dotychczasowego użytkowania terenów. Niewłaściwe rozumienie sieci Natura 2000 działa na niekorzyść zarówno decydentów, jak i samej sieci. Mamy nadzieję, że cykl artykułów poświęconych tej tematyce przybliży problem i pozwoli "zaprzyjaźnić się" z ekologiczną siecią natura 2000.
Anna Boruszewska
Autorka jest pracownikiem Nadleśnictwa Szczytno. Uczestniczy w warsztatach organizowanych przez Ministerstwo Środowiska poświęconych opracowaniu programów zarządzania dla obszarów specjalnej ochrony Natura 2000 położonych w województwie warmińsko-mazurskim.
2007.04.18