Szczycieński dodatek ekologiczny współfinansowany przez WFOŚiGW w Olsztynie.
Podstawowym założeniem wprowadzonego systemu ochrony przyrody – Natura 2000 jest jego sprawne funkcjonowanie w oparciu o potrzeby ekonomiczne, społeczne i kulturalne człowieka. Sieć ekologiczna nie musi przeszkadzać w realizacji przedsięwzięć gospodarczych i inwestycyjnych, jeżeli wykonujemy je przy zachowaniu należytej ostrożności, by nie zniszczyć tego, co wartościowe.
W opiniach ekspertów można się spotkać ze stwierdzeniem, że to brak Natury 2000, a nie jej wprowadzenie, ogranicza rozwój w skali krajowej, jak i lokalnej. Obecna sytuacja, pełna konfliktów i napięć (przykładem może być tu problem doliny rzeki Rospudy), powoduje, że nie mogą być uruchomione procedury wymagane przez Unię dla realizacji wspólnej polityki ochrony przyrody, a w konsekwencji tego grozi nam wstrzymanie środków inwestycyjnych w szeregu różnych sektorów gospodarki.
Inwestycje
na obszarach
objętych siecią
W przypadku realizacji przedsięwzięć, które w jakikolwiek sposób mogą wpłynąć na obszar Natury 2000 musimy pamiętać, że unijne dyrektywy mają zastosowanie nie tylko do terenów „ptasich” i „siedliskowych”, ale do każdego obszaru spełniającego przyrodnicze przesłanki objęcia ochroną (o czym świadczy występowanie danego gatunku lub siedliska). Pocieszające jest to, że warunek zachowania istniejących walorów przyrodniczych oraz przeprowadzenia procedury - ocena oddziaływania na środowisko, niewiele różni się od standardowego postępowania w przypadku różnych inwestycji, które nakłada ustawa – prawo ochrony środowiska z 2001 roku. Tak więc, chcąc zrealizować inwestycję na przykład związaną z budową obiektów turystycznych, organ właściwy do wydania pozwolenia na budowę (najczęściej – starosta), powinien dokonać rozpoznania m.in. pod kątem oddziaływania inwestycji na teren objęty projektem Natura 2000. Jeżeli organ ten uzna, że może wystąpić negatywne oddziaływanie na obszar naturowy – wstrzymuje postępowanie do czasu uzyskania przez inwestora decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia.
Jeżeli na obszarze objętym inwestycją występuje gatunek lub siedlisko o znaczeniu priorytetowym, wówczas muszą być spełnione dość rygorystyczne przesłanki: inwestycja musi służyć ochronie zdrowia i życia ludzi, zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego, mieć korzystne skutki o pierwszorzędnym znaczeniu dla przyrody oraz musi wynikać z „koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego”.
Zatem regulacje Natury 2000 nie blokują działań inwestycyjnych, tylko wymuszają wybór rozwiązań w maksymalny sposób omijających i oszczędzających miejsca ważne dla chronionych gatunków i siedlisk przyrodniczych.
Gospodarka wodna
i ochrona
przeciwpowodziowa
Doliny rzeczne to miejsce stałego konfliktu między dążeniami do ochrony ich walorów przyrodniczych, a potrzebami regulacji rzek i ochroną przeciwpowodziową. Wymagania Natury 2000 w stosunku do dolin rzecznych są w pełni spójne i komplementarne do wymagań wynikających z tzw. Ramowej Dyrektywy Wodnej UE. Nie blokują one możliwości ochrony przeciwpowodziowej, wymagają jednak by realizowano ją w sposób nowoczesny, uwzględniający naturalną dynamikę rzek i ich przepływów, a także pozostawiający miejsce dla rozwoju przyrody związanej z rzekami.
Rolnictwo
Gospodarka rolna jest realizowana na powierzchni stanowiącej około 58% terytorium naszego kraju, nic więc dziwnego, że grunty rolne stanowią aż ok. 30% powierzchni obszarów, które zaproponowano do sieci Natura 2000 w Polsce.
Warunki środowiskowe na obszarach zagospodarowanych rolniczo w naszym kraju sprzyjają różnorodności biologicznej. Uwarunkowane to jest rozdrobnioną strukturą agrarną, małą specjalizacją gospodarstw i stosowaniem tradycyjnych metod produkcji.
Rolnicy mogą liczyć na duże wsparcie przy wprowadzaniu modelu rolnictwa opartego na poszanowaniu praw przyrody. Poniesione przez nich straty są rekompensowane poprzez dotowanie obszarów, na które nałożono prawne ograniczenia oraz wspieranie działań związanych z gospodarką leśną i programy rolnośrodowiskowe.
Leśnictwo
Lasy półnaturalne i naturalne to najbardziej pożądane siedliska leśne dla Natury 2000. W Europie spotyka się je bardzo rzadko. W Polsce również brakuje lasów „oddanych przyrodzie”. Obecnie Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe jest na etapie inwentaryzowania zasobów przyrodniczych. Pozwoli to na wyznaczenie specjalnych stref funkcjonalnych, które będą traktowane w szczególny sposób. Prowadzony od szeregu lat ekologiczny model gospodarki leśnej – oparty na zrównoważonym rozwoju, w większości odzwierciedla potrzeby siedlisk leśnych w zakresie wdrażania Natury 2000.
Łowiectwo i rybactwo
Podstawowym założeniem ekologicznej gospodarki łowieckiej i rybackiej jest to, by użytkowanie obszaru Natura 2000 w tym zakresie nie powodowało pogorszenia stanu ochrony siedlisk i gatunków, dla których został on utworzony. Istnieją pewne rozbieżności pomiędzy prawem pochodzącym z dyrektyw unijnych a zaleceniami krajowego ustawodawstwa. Różnice te dotyczą m.in. listy zwierząt i ryb, które można pozyskiwać. Podobnie jak w przypadku poprzednich sektorów gospodarki, jeżeli łowiectwo i rybactwo będą prowadzone zgodnie z zasadą zrównoważonego gospodarowania zasobami przyrody, nie powinno dochodzić do konfliktów między interesami myśliwych i rybaków a wymogami ochrony siedlisk i gatunków na obszarach sieci Natura 2000.
Turystyka
Turystyka pozostaje w ścisłej relacji z przyrodą. Ważne jest to, by nie odbywała się kosztem przyrody. Do form rekreacji o zrównoważonym charakterze, które z powodzeniem mogą rozwijać się na obszarach Natura 2000, należą np. ekoturystyka i agroturystyka
.
Podsumowując powyższe rozważania, można stwierdzić, że w przypadku, gdy chronione gatunki i siedliska w obszarze naturowym znajdują się we właściwym stanie ochrony, sieć ekologiczna nie zmienia nic w dotychczasowym funkcjonowaniu tego obszaru. Ograniczenia w gospodarce mogą wynikać tylko ze specyfiki chronionych siedlisk.
Anna Boruszewska