DZIAŁANIA ORGANIZACYJNE
Jednym z najważniejszych naszych problemów środowiskowych, są odpady. Jak już wcześniej podkreślałem, przy opracowywaniu zakresu zadań w dziedzinie odpadów, należy brać pod uwagę cztery główne zasady postępowania. Przede wszystkim jest to zapobieganie i minimalizacja ich powstawania. Jeżeli istnieje konieczność wytworzenia odpadów, to należy zapewnić jak największy ich odzysk oraz recykling. Natomiast te, których nie da się ponownie wykorzystać, należy bezwzględnie unieszkodliwić. Dopiero te odpady, których nie da się, z uwagi na warunki techniczno – ekonomiczne, poddać procesom odzysku lub unieszkodliwiania można składować, lecz tylko w warunkach zapewniających bezpieczeństwo ludzi i środowiska. Ogół czynności i działań służących tym celom nazywamy gospodarką odpadami.
Współczesna, zgodna ze standardami Unii Europejskiej, gospodarka odpadami, stawia przed naszym krajem bardzo kosztowne i niełatwe zadania. Ich realizacja wymaga podjęcia szeregu działań organizacyjnych i technicznych.
Podstawowe działania, w szczególności w sferze organizacyjnej, zostały już wykonane. Istnieją samorządy, które wyprzedziły ustalone w układzie akcesyjnym do UE terminy dostosowania gospodarki odpadami na swoim terenie do wymogów unijnych.
Zgodnie z ustalonymi przepisami prawa, terminowo opracowano: krajowy, wojewódzkie i gminne plany gospodarki odpadami. Teksty planów zostały zamieszczone na stronach internetowych Ministerstwa Środowiska (www:mos.gov.pl), województwa warmińsko – mazurskiego (www:m24.pl), Urzędu Miejskiego w Szczytnie (www:m.szczytno.pl lub www:e-szczytno.eu).
POROZUMIENIA GMIN
Miejski plan gospodarki odpadami, przyjęty przez Radę Miejską w Szczytnie w kwietniu 2005 r. sporządzony został, zgodnie z wówczas obowiązującym krajowym i wojewódzkim planem, dla rejonu gospodarki odpadami obejmującego teren powiatu szczycieńskiego. Trzeba w tym miejscu przypomnieć, że gminy obecnego powiatu szczycieńskiego, nie czekając na wytyczne założenia centralne oraz unijne, już na początku lat dziewięćdziesiątych dostrzegły potrzebę realizacji wspólnej polityki odpadowej. Oddane do użytku w roku 1994 r. Składowisko Odpadów Komunalnych Linowo, zbudowane zostało wspólnie przez miasto Szczytno, gminy: Pasym, Dźwierzuty, Świętajno, Wielbark, Jedwabno i Szczytno, w ramach Związku Gmin Mazurskich „Jurand”. Oczywiście, w tym czasie nie obowiązywało pojęcie „rejonu gospodarki odpadami”, jako najmniejszego obszaru wspólnie realizowanej polityki odpadowej, ale przecież sedno nie tkwi w nazwie, a w działaniach wówczas podjętych. Należy również podkreślić, że idea wypracowana przez pierwsze samorządy, obowiązuje, przynajmniej w polityce działań odpadowych nadal.
Celem sformalizowania uprzednio podjętych działań, gminy powiatu szczycieńskiego powołały do życia w marcu 2004 Południowo Mazurski Rejon Gospodarki Odpadami (PRMGO). Stworzono zatem ramy organizacyjne systemu gospodarki odpadami dla gmin powiatu szczycieńskiego w wariancie tzw. porozumienia gminnego. Gminy nie posiadają zbyt wielu prawnych możliwości wspólnego realizowania przedsięwzięć. Oprócz porozumienia międzygminnego, drugą formę stanowi związek gmin. Różnica pomiędzy nimi jest jednak zasadnicza. Porozumienie gminne jest formą prawną, w której samorządy powierzają jednej z nich realizację przedsięwzięć, przy czym nie przekazują na tę gminę swoich praw i obowiązków. Powierzone przepisami prawa zadania są ich zadaniami własnymi i odpowiadają pod każdym względem za ich realizację. Związek gmin jest faktycznie nowym podmiotem, na którego przechodzą prawa i obowiązki gmin uczestniczących w związku. Związek wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Oznacza to, że gmina stając się członkiem związku międzygminnego, pozbywa się swoich obowiązków i uprawnień, oprócz jednego. Wciąż musi współfinansować realizację zadań prowadzonych przez związek, jak również przeznaczać nakłady na powstały podmiot, jakim jest biuro związku i ewentualnie podmioty gospodarcze, powołane przez niego do realizacji zadań statutowych.
Mając na względzie powyższe uwarunkowania oraz niezbyt chwalebny koniec powołanego wcześniej Związku Gmin Mazurskich „Jurand”, gminy powiatu szczycieńskiego w roku 2004 postanowiły realizować zadania dotyczące polityki odpadowej w ramach porozumienia międzygminnego.
Należą do nich m.in.:
1. Wspólna realizacja gospodarki odpadami komunalnymi związana z usuwaniem, odzyskiem i unieszkodliwianiem odpadów komunalnych.
2. Selektywna zbiórka odpadów.
3. Powołanie jednostki organizacyjnej dla wykonywania zadań, np. Zakładu Gospodarki Odpadami (ZGO). Trzonem ZGO miało być składowisko odpadów Linowo wraz z zakładem recyklingu zlokalizowanym na terenie składowiska lub na terenie przy oczyszczalni ścieków (Nowe Gizewo).
4. Działalność ZGO winna zaowocować utworzeniem Banku Danych, stanowiącego podstawowe źródło informacji merytorycznych i statystycznych o wytwarzanych odpadach na terenie gmin zrzeszonych w PMRGO.
5. ZGO miał być powołany celem prowadzenia składowiska odpadów obojętnych oraz zakładu recyklingu odpadów przetwarzającego również odpady organiczne odzyskane z odpadów komunalnych i osady ściekowe ze wszystkich oczyszczalni zlokalizowanych na terenie powiatu szczycieńskiego. W przypadku, gdyby było to organizacyjnie i finansowo uzasadnione, ZGO miał również świadczyć usługi w zakresie odbioru od właścicieli nieruchomości selektywnie zebranych odpadów.
6. W zakładzie miał być prowadzony odzysk i recykling odpadów zebranych na terenie gmin uczestników PMRGO.
NARZUCONY OBOWIĄZEK
Wymieniając zadania postawione w ramach PMRGO użyłem określenia „miały być”. Otóż, Południowo Mazurski Rejon Gospodarki Odpadami to w pewnym sensie historia. Przyjęty przez Radę Ministrów w grudniu 2006 r. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010 zakłada, że rejony gospodarki odpadami powinny obejmować obszar zamieszkały przez co najmniej 150 tys. mieszkańców. Centralnie, bez rozeznania, lecz prawdopodobnie zgodnie z zaleceniami odpowiednich gremiów unijnych, narzucono gminom obowiązek jednoczenia się w tak duże twory organizacyjne. Rzekomo, działalność w tak utworzonych rejonach jest ekonomicznie uzasadniona. Zapewne tak, lecz dlaczego np. w Belgii możliwe jest tworzenie gospodarki odpadami w oparciu o tylko jedną gminę, a w Szwecji opłacalne jest prowadzenie działalności na obszarze zamieszkałym przez 40 tys. mieszkańców? Trudno bezpośrednio na to odpowiedzieć. Być może, że wzięto pod uwagę tylko jeden czynnik, jakim są koszty zorganizowania i wybudowania urządzeń służących temu celowi. Oprócz kosztów inwestycyjnych niemałą rolę, a może najistotniejszą, będą odgrywały możliwości finansowe mieszkańców rejonu. To my będziemy ponosić koszty funkcjonowania systemu. Przy niewielkiej gęstości zaludnienia, koszty transportu odpadów od wytwórców do zakładu unieszkodliwiania będą dość znaczne. Wysokość kosztów transportu odpadów będzie determinować opłacalność całego systemu.
Powiat szczycieński liczy około 70 tys. mieszkańców. Oznacza to, że w świetle obecnie obowiązujących zasad, jakiekolwiek inwestycje w ramach PMRGO nie będą mogły być finansowane ze środków unijnych. Środki te otrzymają jedynie duże rejony, zamieszkałe przez powyżej 150 tys. mieszkańców.
NOWY PLAN
Warmińsko – Mazurski Urząd Wojewódzki, stosując się do centralnych zaleceń, opracował nowy plan gospodarki odpadami dla województwa. Powiat szczycieński, powiat mrągowski, dwie gminy z powiatu piskiego oraz gmina Biskupiec z powiatu olsztyńskiego weszły w skład rejonu południowo-wschodniego. Z funkcjonujących na tym obszarze 8 składowisk odpadów, jedynie Linowo oraz Polska Wieś koło Mrągowa, ujęte zostały w wykazie składowisk jako „integralnych elementów przyszłych zakładów zagospodarowania odpadów (ZZO)”, ponieważ spełniają wymogi ochrony środowiska oraz położone są w terenie umożliwiającym ich rozbudowę i tworzenie innych urządzeń w celu unieszkodliwiania odpadów.
Gminy nowego rejonu powołały do życia, w ramach powiatów, struktury organizacyjne umożliwiające działanie w ramach rejonów. I tak powiat szczycieński to PMRGO w ramach porozumienia międzygminnego, powiat mrągowski utworzył natomiast Związek Gmin „Czyste Mazury”. Ze względów prawnych, istniejące formy organizacyjne nie mogą ze sobą współpracować. Koniecznym więc stał się wybór jednej jednostki organizacyjnej dla wszystkich gmin rejonu. Ostatecznie zdecydowano się na wstąpienie pozostałych gmin do Związku Gmin „Czyste Mazury” z siedzibą w Mrągowie. Powstały związek przejął formalnie wszystkie zadania dotyczące gospodarki odpadami komunalnymi obciążające poszczególne gminy. Jak natomiast będzie wyglądał system odpadowy w Rejonie S-E , zostanie wskazane dopiero w przygotowywanej przez związek koncepcji gospodarki odpadami w rejonie.
REJON CENTRALNY
Na uwagę zasługuje również inna ewentualność, możliwość wspólnie prowadzonej polityki odpadowej w oparciu o tzw. Rejon Centralny (Rejon C), czyli rejon olsztyński. Wszystkie gminy należące do 3 rejonów (Rejonu Południowo – Wschodniego, Rejonu Centralnego i Rejon Północnego) wyraziły wolę budowania wspólnego systemu gospodarki odpadami i liczą na pozyskanie środków w ramach zadania zgłoszonego do Funduszu Spójności przez miasto Olsztyn. Rejon obejmowałby obszar od gmin na północy województwa (Górowo Iławeckie, Bartoszyce, Sępopol i Barciany) do gmin na południu (Wielbark, Rozogi i Pisz), co stanowiłoby około 1/3 powierzchni województwa z ludnością przekraczającą pół miliona mieszkańców. Przygotowywana dokumentacja studialna przewiduje budowę spalarni odpadów w Olsztynie oraz stacji przeładunkowych zlokalizowanych na terenie obecnie funkcjonujących składowisk odpadów. System przewiduje objęcie przez gminy (40 jednostek), udziałów w działającej obecnie spółce olsztyńskiej proporcjonalnie do liczby mieszkańców lub ilości wytwarzanych przez poszczególne gminy odpadów. Rozważana jest również opcja pośrednia. Każda z gmin uczestniczyłaby, zgodnie z objętymi udziałami w spółce, w kosztach inwestycji. Założono również, że koszty funkcjonowania systemu byłyby dla wszystkich mieszkańców jednakowe, bez względu na odległość od wytwórcy do spalarni odpadów.
Niełatwo obecnie powiedzieć, jaki system zostanie wybrany. Miejmy nadzieję, że będzie skuteczny, a więc spełniający wszelkie wymagania ochrony środowiska i bezpieczeństwa człowieka oraz będzie najmniej kosztowny dla poszczególnego gospodarstwa domowego naszego miasta.
Ryszard Jerosz