POMNIKI PRZYRODY
Gmina Szczytno nie ma na swym obszarze żadnego rezerwatu przyrody, posiada natomiast szereg drzew uznanych za pomniki przyrody, najbardziej rozpowszechnione i najstarsze formy ochrony przyrody.
Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Na terenach niezabudowanych, jeżeli nie stanowi to zagrożenia dla ludzi lub mienia, drzewa stanowiące pomniki przyrody podlegają ochronie aż do ich samoistnego, całkowitego rozpadu. Na terenie powiatu szczycieńskiego ustanowiono dotychczas 117 pomników przyrody, z których dwa to głazy narzutowe (szary granitognejs w leśnictwie Kulka i szary granit mierzący 1000 cm obwodu i 2,4 m wysokości na cmentarzu w Zalesiu) a pozostałe to okazałe drzewa. Najwięcej pomników przyrody znajduje się na terenie miasta i gminy Szczytno oraz w gminie Wielbark, natomiast ani jednego nie ma na terenie gminy Pasym. Większość prawnych form ochrony przyrody ustanawianych jest odpowiednimi zarządzeniami organów państwowych. Natomiast pomniki przyrody oraz użytki ekologiczne mogą być ustanawiane uchwałami organów samorządowych. Trzeba przy tym pamiętać, że zniesienia formy ochrony przyrody, takiej jak pomnik przyrody, w razie utraty przez niego wartości przyrodniczych, lub w razie konieczności realizacji inwestycji celu publicznego lub zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego, dokonuje organ, który ustanowił daną formę ochrony przyrody; wojewoda - w drodze rozporządzenia, rada gminy - w drodze uchwały. Brak jest jednoznacznych parametrów drzewa pozwalających na określenie, czy posiada ono cechy pomnika przyrody. Naukowcy w tym zakresie nie są jednomyślni. Prawna definicja pomnika, że są to twory odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych, pozwala na obejmowanie prawną ochroną nawet drzew, które na innym terenie nie wyróżniałyby się spośród rosnących w pobliżu. Stąd w mieście Szczytnie pomnikami przyrody uznano drzewa, które w porównaniu np. do lipy o obwodzie 780 cm rosnącej w Nartach, byłyby karzełkami.
DĘBY I JAŁOWCE
Wśród pomników przyrody powiatu szczycieńskiego dominują dęby, jest ich 147 oraz lipy drobnolistne – 41 okazów. Najbardziej okazałym drzewem jest dąb rosnący w leśnictwie Gizewo mierzący w obwodzie 580 cm. Pod względem wysokości rekord bił świerk stojący również w leśnictwie Gizewo, który mierzył 48 m wysokości i 400 cm obwodu pnia i był dobrze widoczny ze Szczytna. Niestety drzewo to zostało rażone piorunem i obumarło. W lasach mamy dużo przykładów uszkodzeń drzew z powodu wyładowań atmosferycznych. Części udaje się przeżyć to groźne zjawisko. Specyfiką gminy Szczytno są liczne pomnikowe jałowce, znajdujące się koło Lipowca. Spośród większej liczby rosnących tam jałowców, aż 25 tworzy grupę zabytkowych okazów, z najstarszym i największym przedstawicielem tego gatunku w Polsce. Niestety, obumarł on w 1990 roku, w wieku 225 lat, mając 13,7 m wysokości i 205 cm obwodu pnia. Drzewo ścięto i położono przy drodze, jako ławę dla turystów, jednak z czasem zostało rozkradzione, jako poszukiwany materiał do wędzenia wyrobów mięsnych. Pozostało z niego jedynie nieco spróchniałych resztek.
Oprócz alei pomnikowych jałowców, w okolicach Lipowca rośnie jeszcze kilka innych drzew tego gatunku, również bardzo interesujących i godnych obejrzenia.
OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU
Znaczne obszary powiatu Szczytno znajdują się w granicach obszarów chronionego krajobrazu. Ta forma ochrony przyrody dotyczy wyróżniających się krajobrazowo terenów o dużej różnorodności ekosystemów. Występują trzy obszary chronionego krajobrazu:
- Obszar Chronionego Krajobrazu Puszcza Napiwodzko – Ramucka. Spośród gmin naszego powiatu w granicach tego obszaru znalazły się: cała gmina Jedwabno, duże fragmenty gminy Szczytno i Wielbark oraz zachodnia część gminy Pasym.
- Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Olsztyńskiego. Są to tereny położone po prawej stronie drogi relacji Szczytno – Pasym. W jego granicach znajdują się jeziora: Sasek Wielki, Leleskie, Kalwa, Ruskie i Sąpłaty. Obejmuje między innymi z gminy Szczytno obszary wokół miejscowości: Kobylocha, Trelkowo, Romany, Lemany.
- Spychowski Obszar Chronionego Krajobrazu obejmujący fragmenty gmin: Dżwierzuty, Szczytno i Świętajno, w tym miejsca położone między jeziorami: Rańskim, Łęsk, Wałpusz, Marksewo, Nożyce, Piasutno, Świętajno oraz okolice Spychowa.
Zakazy, które zostały wprowadzone zarządzeniem Wojewody Olsztyńskiego ustanawiającym obszar chronionego krajobrazu, są na ogół mało znane. Potencjalny inwestor może być negatywnie zaskoczony, w przypadku chęci podjęcia działań inwestycyjnych na takim terenie. Warto więc zacytować, przynajmniej niektóre zakazy, obowiązujące na takich obszarach. Warto również zapoznać się ze szczegółowym przebiegiem granic. Zarządzenia opublikowano w Dzienniku Urzędowym Województwa Warmińsko- Mazurskiego.
CZEGO NIE WOLNO
Oto niektóre zakazy obowiązujące w Obszarze Chronionego Krajobrazu Pojezierza Olsztyńskiego:
1) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko ((Dz. U. Nr 199, poz. 1227);
2) wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu;
3) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych;
4) likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych;
5) lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej.
Ryszard Jerosz/fot. archiwum, www.olsztyn.lasy.gov.pl