"Bądźże pozdrowiona Hostio żywa, w której Jezus Chrystus Bóstwo ukrywa" - z tymi słowami na ustach, z kościołów naszej Ojczyzny powędrują ulicami miast i ścieżkami wiejskich zagród rzesze wiernych. Przez czynne i pobożne uczestnictwo w procesji Bożego Ciała wierni oddają cześć Jezusowi ukrytemu w Najświętszym Sakramencie.
Objawienia Julianny
BOŻE CIAŁO to uroczystość liturgiczna w Kościele katolickim ku czci Najświętszego Sakramentu, celebrowana (sprawowana) w czwartek, jedenastego dnia po Zesłaniu Ducha Świętego, między 21 maja a 23 czerwca. Bezpośrednią przyczyną ustanowienia uroczystości Bożego Ciała były objawienia, jakie otrzymała belgijska zakonnica, bł. Julianna (1193-1258) z klasztoru augustynek w Cornillon. Zakonnica ta od 1209 roku miewała widzenia jasnej tarczy z widoczną ciemną plamą, interpretowaną jako brak wśród świąt kościelnych specjalnego dnia poświęconego czci Najświętszego Sakramentu.
W Europie uroczystość Bożego Ciała obchodzono od XIII wieku, najpierw (od 1246 r.) w Belgii, w diecezji Liége. Od 1252 roku legat papieski Hugon z Saint-Cher rozszerzył ją na całą Germanię. Papież Urban IV bullą (uroczyste pismo papieża w języku łacińskim, sporządzone na pergaminie i zaopatrzone w pieczęć) Transiturus w 1264 roku wprowadził Boże Ciało do kalendarza liturgicznego dla całego Kościoła katolickiego. Wprowadzenie tej uroczystości do kalendarza Kościoła papież motywował potrzebą zadośćuczynienia za zniewagi Chrystusa w Najświętszym Sakramencie, błędy heretyków oraz uczczenie ustanowienia sakramentu Eucharystii w Wielki Czwartek. Następcy Urbana IV wzbogacili obchody Bożego Ciała o oktawę i uroczyste błogosławieństwo.
Cztery ołtarze
Procesje Bożego Ciała zostały wprowadzone w XV wieku. W Polsce obchody tego święta rozpoczął w 1320 roku biskup Nankier w Krakowie i diecezji krakowskiej. Następnie stopniowo wprowadzano je również w innych polskich diecezjach. Począwszy od XV wieku w całej Polsce najważniejszym momentem obchodów Bożego Ciała są uroczyste procesje, które wychodzą z kościołów do czterech ołtarzy, przybranych zielenią (najczęściej gałęziami brzozowymi) oraz kwiatami, ustawionych na zewnątrz świątyń. Procesję Bożego Ciała prowadzi w polskim zwyczaju kapłan niosšcy konsekrowaną hostię w monstrancji - Najświętszy Sakrament. Przy każdym ołtarzu jest śpiewana bądź czytana Ewangelia, modlitwa za mieszkańców i błogosławieństwo Przenajświętszym Sakramentem.
Król w procesji
Z barwnych, okazałych procesji od najdawniejszych czasów, na całą Polskę słynął Kraków (kolebka polskich obchodów Bożego Ciała). W procesji szli duchowni: biskupi, księża, zakonnicy. Do początku XVII wieku, to jest do czasu, kiedy Kraków był stolicą Polski, w największej procesji, idącej od Wawelu do Kościoła Mariackiego, uczestniczyli królowie polscy ze swym dworem, różne formacje wojska, bractwa kupieckie i cechowe z godłami i chorągwiami, profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego, studenci, religijne stowarzyszenia młodzieżowe, biało ubrane dziewczęta. Niegdyś procesje Bożego Ciała odbywały się przez całą oktawę.
Do tej też pory w całej Polsce w procesjach uczestniczą rzesze wiernych, a wśród nich wojskowi i strażacy w galowych mundurach i ich orkiestry, dziewczynki w bieli sypiące kwiaty, ministranci z dzwonkami, harcerze. W wielu regionach uczestnicy procesji, a zwłaszcza osoby noszące feretrony, chorągwie kościelne i wstęgi oraz mężczyźni zwyczajowo prowadzący i podtrzymujący księdza niosącego monstrancję i trzymający nad nim baldachim, występują w tradycyjnych, regionalnych, świątecznych strojach. Wszędzie wierni pomagają w urządzaniu i dekorowaniu ołtarzy, a różne organizacje (np. strażacy), grupy zawodowe (rolnicy, rybacy, górnicy) wystawiają własne ołtarze. Okna, furtki i balkony domów, znajdujących się przy drodze lub ulicy, którą przechodzi procesja, dekoruje się kwiatami, wystawia na nich obrazy święte i insygnia religijne.
Wiara i magia
Z obchodami Bożego Ciała i oktawy wiązały się liczne wierzenia, obrzędy i zwyczaje ludowe oraz praktyki magiczne. Wszystkie wymienione zdarzenia były skierowane głównie przeciwko burzom, częstym o tej porze roku, i ich następstwom oraz czarownicom, których aktywność nasilała się w okresie Bożego Ciała w celu przeciwdziałania ludzkiej pobożności. Wierzono powszechnie, że zielone gałązki brzozowe z ołtarzy mają niezwykłą moc magiczną i dobroczynną. Po przejściu procesji masowo je obłamywano i zabierano z ołtarza, aby wkopać w zagony i narożniki pola, położyć w stajni i oborze, przechować w domu za świętym obrazem przeciwko burzy, gradowi, czarom, czarownicom i złym urokom. W rogi pola wkopywano także przepisane teksty czterech Ewangelii czytanych podczas procesji (w każdy róg inną), aby Słowo Boże strzegło upraw.
Nie tnij zboża i kapusty
W całej Polsce w oktawę Bożego Ciała poświęca się wianki z ziół i kwiatów polnych i ogrodowych, zestawione i uplecione zgodnie z tradycją rodzinną, domową i regionalną. Dawniej poświęcone w oktawę stosowano przy odczynianiu uroków. Zielem wykruszonym z wianka, sypanym na rozżarzone węgle okadzano budynek mieszkalny, bydło i ludzi chorych. Poświęcone zioła dodawano również do różnych naparów leczniczych. Wkładano pod głowę umarłym jako świętość, która pomoże im odejść w zaświaty i uzyskać wiekuiste zbawienie. Poświęcone wianki wkładano w bruzdy zagonów z kapustą (Pomorze), aby odstraszyć motyle bielinki i ich gąsienice. Wypowiadano przy tym zaklęcie: "Na Boże Ciało słowo nam się chlebem stało, więc w oktawę puść obawę, nie tknij zboża i kapusty, bo znajdziesz dzień (albo liść) pusty". We wszystkich odprawianych w Boże Ciało praktykach ludowych występowały jednocześnie elementy religii i magii. Mimo magii i zabobonów wspomniane praktyki religijne ukazywały przywiązanie człowieka do Boga, szacunek do przyrody i matki ziemi rodzącej pożywienie oraz utrwalały dobre ludzkie obyczaje.
Ks. Bogumił Wykowski
Wielbark
2003.06.18