Działalność gospodarcza człowieka oraz jego funkcjonowanie biologiczne powodują wprowadzanie do środowiska naturalnego, oprócz produktu planowanego, większej lub mniejszej ilości rzeczy, które są zbędne, popularnie zwane „śmieciami”. Człowiek od początku swej egzystencji na Ziemi wytwarzał śmieci. Ich skład i rodzaj zależał i zależy od poziomu życia oraz rozwoju techniki.
GDZIE CZŁOWIEK, TAM ŚMIECI
Miejsca pobytu człowieka stały się miejscem zalegania śmieci. Wokół miast powstawały niekontrolowane przez nikogo wysypiska. Dawniej nie dostrzegano problemu, gdyż stan świadomości, wiedzy na ten temat był niewielki. To właśnie Europa nawiedzana była epidemiami (cholery, dżumy, czarnej ospy). Uważano, że zamknięcie się w pomieszczeniu uchroni przed zachorowaniem. W rzeczywistości brak higieny i góry zalegających wszędzie śmieci, raj dla gryzoni, owadów i drobnoustrojów, był przyczyną epidemii.
Niewiele osób pamięta, że w okolicach Szczytna i na terenie miasta istniały, jeszcze w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, niekontrolowane wysypiska (poligon, śmieciowisko przy drodze do Jedwabna) jak również oficjalne, lecz bez jakichkolwiek zabezpieczeń, wysypisko w Nowym Gizewie, na przedłużeniu ul. Podleśnej. W tym czasie istniał nawet zakaz zawierania umów na wywóz odpadów komunalnych.
ISTOTNY PROBLEM
Dlaczego temat dotyczący śmieci jest obecnie tak bardzo istotny?
W ciągu ostatnich dziesięcioleci nastąpił gwałtowny wzrost wytwarzania dóbr konsumpcyjnych krótkotrwałego użytku. Z czasem wzrosła nie tylko ilość śmieci, ale także zmienił się ich skład. Brak miejsc na składowiska zmusił władze poszczególnych państw do szukania innego sposobu ich unieszkodliwiania. Tworzono specjalne przepisy prawa regulujące tę sferę gospodarki człowieka. W krajach Unii Europejskiej, już w latach siedemdziesiątych, wprowadzono jednolity system gospodarowania odpadami. Zmieniono nie tylko podejście do tego problemu, ale również słownictwo. Śmieci to obecnie odpady, a miejsce ich gromadzenia to nie wysypisko śmieci, lecz składowisko odpadów.
ZAGROŻENIE DLA ŚRODOWISKA
Zdajemy sobie sprawę jak negatywnie na środowisko działają powstające odpady. Wiemy również, w jaki sposób poddać je procesowi unieszkodliwienia, aby nie szkodziły naturze, a możliwości wykorzystania zawartych w nich surowców przyczyniły się do oszczędnego gospodarowania surowcami naturalnymi.
Odpady stanowią jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla środowiska przyrodniczego, a ich niewłaściwe przechowywanie może prowadzić do:
• naruszenia obiegu materii w środowisku,
• ubytku rolno – leśnej przestrzeni produkcyjnej,
• emisji gazów do atmosfery,
• zanieczyszczenia mikrobiologicznego,
• uciążliwości spowodowanej większą ilością owadów, ptactwa i gryzoni.
Główną przyczyną tych zagrożeń są składniki odpadów, takie jak:
- substancje organiczne pochodzenia naturalnego, czyli odpady spożywcze oraz odpady tzw. zielone (z porządkowania parków, zieleńców itp.), które podatne są na procesy biochemiczne. Niekontrolowane procesy biochemiczne, jakim ulegać mogą odpady już w miejscu składowania, wywołują imisję - do powietrza atmosferycznego – substancji gazowych o charakterze toksycznym oraz palnym i wybuchowym (metan),
- drobnoustroje chorobotwórcze, którymi w całej masie zakażone są odpady komunalne - stwarzając zagrożenie epidemiologiczne,
- odpady spożywcze zawarte w odpadach komunalnych, stanowiące pożywienie dla zwierząt, szczególnie gryzoni oraz wielu gatunków dzikich ptaków żerujących na składowisku odpadów, roznoszących je często na znaczne odległości - prowadzi do wtórnego zanieczyszczenia i skażenia środowiska drobnoustrojami chorobotwórczymi,
- odpady niebezpieczne, do których zalicza się baterie, lampy rtęciowe, akumulatory, przeterminowane lekarstwa, stosowane w gospodarstwie domowym środki owadobójcze i dezynfekcyjne wraz z opakowaniami.
POTRZEBNA WIĘKSZA ŚWIADOMOŚĆ
Obowiązujące przepisy nakazują instytucjom i organom różnego szczebla (państwowego, wojewódzkiego, powiatowego i gminnego) stwarzanie warunków do właściwego gospodarowania odpadami, a na każdego z nas nakładają szereg obowiązków, które musimy spełnić, by przez nas wytworzone odpady nie przyczyniały się do zanieczyszczania środowiska i jednocześnie powodowały zmniejszenie zapotrzebowania na surowce naturalne. Zakazy i nakazy nie spowodują samoczynnie poprawy sytuacji. Każdy z nas musi sobie uświadomić w jaki sposób, mimowolnie, zatruwa nasze środowisko. Spalając płyty, kolorowe gazety i butelki plastikowe w domowych kotłowniach, przyczyniamy się do zatruwania powietrza. Uważamy ciągle, że trucizny czy zanieczyszczenia są jedynie wtedy, gdy je widzimy. Narzekamy, gdy nam dym utrudnia oddychanie, ale oprócz pyłów i dwutlenku węgla powodujemy imisję rakotwórczych dioksan, furanów i innych tego typu trucizn.
NIEBEZPIECZNE DIOKSYNY
Z badań naukowych wynika, że już dzienna dawka 0,01 pikograma (pikogram jest bilonową częścią grama) dioksyny na kilogram masy ciała może spowodować raka. Tak niewiele, a my beztrosko szafujemy swoim i innych życiem.
Wyrzucamy byle gdzie, tak dostępne i niezbędne w obecnej dobie baterie, zapominając przy tym, że jedna bateria typu „paluszek” niszczy wszelkie mikroorganizmy na powierzchni 1 m2 gleby. Ich ponowny rozwój może nastąpić dopiero po kilku latach. Gleba to nie martwa skała, a żywa materia, podstawa rolnictwa. Mikroorganizmy tworzą glebę. Ich istnieniu zawdzięczamy, że taka materia w ogóle istnieje.
WTÓRNE WYKORZYSTANIE ODPADÓW
Najlepiej, gdybyśmy odpadów w ogóle nie wytwarzali. Niestety, jest to niemożliwe. Możemy natomiast ograniczyć ich ilość poprzez racjonalne korzystanie z dóbr konsumpcyjnych. W dziedzinie gospodarki odpadami funkcjonują dwa pojęcia: wtórne wykorzystanie odpadów i odzysk odpadów. Pod pojęciem wtórnego (ponownego) wykorzystania odpadów rozumiemy skierowanie odpadku do użytku w swej oryginalnej formie i w tym samym celu po ewentualnym oczyszczeniu, dezynfekcji i innych operacjach przywracających mu wartość użytkową. Przykładem ponownego wykorzystania są opakowania wielokrotnego użytku, między innymi butelki i inne opakowania szklane, pojemniki z tworzyw sztucznych, opakowania transportowe itp. Zapomnieliśmy już, że nie tak dawno większość napojów sprzedawana była w opakowaniach szklanych, przy kupnie których pobierano kaucję. Obecnie, być może dla wygody klientów, większość napojów jest sprzedawana w butelkach plastikowych, lub kartonikach. Należy powrócić do sprawdzonych metod. W krajach zachodnich dawno już zrezygnowano z tego typu opakowań i minęła moda na tzw. „jednorazówki”.
Odzyskiwanie odpadów oznacza, że materiał stanowiący dany składnik jest wykorzystywany poprzez obróbkę wstępną i obróbkę właściwą, w wyniku czego otrzymujemy ten sam materiał, ale może mieć inną formę i służyć innym celom.
Przykładami odzyskiwania materiałów są: papier i tektura, stłuczka szklana, metale żelazne i nieżelazne, gruz budowlany oraz niektóre tworzywa sztuczne.
Możemy więc odpady ponownie wykorzystać, odzyskać z nich właściwy surowiec.
KOMPOSTOWANIE I FERMENTACJA
A co możemy zrobić z takimi odpadami, jak resztki kuchenne, odpady z ogrodów, czyli odpadami pochodzenia organicznego. Są one najbardziej szkodliwe dla środowiska i zdrowia ludzi. Powinniśmy je tak przekształcić, aby były one neutralne dla środowiska lub powstał z nich produkt użyteczny dla człowieka i jego otoczenia. W tym celu możemy poddać je kompostowaniu, fermentacji beztlenowej, odzyskać biogaz lub poddać procesom przekształcenia termicznego. Celowo użyłem formuły „przekształcenie termiczne” gdyż, oprócz typowego spalania, pod pojęciem tym rozumiemy również technologie pirolityczne (uzyskanie gazu i dopiero jego spalenie), czy też technologie plazmowe (metody cieplno – chemiczne).
Odpady są bardzo dużym problemem, zwłaszcza, jeśli się z nimi niewłaściwie postępuje. Dlatego też istotne jest uświadomienie sobie potrzeby ograniczenia ilości własnych śmieci oraz zrozumienie możliwości ponownego ich wykorzystania. Każdy musi sobie zdawać sprawę z roli, jaką powinien pełnić w tym zakresie w swojej lokalnej społeczności.
Ryszard Jerosz/Fot. archiwum