UKSZTAŁTOWANIE TERENU
Teren gminy Wielbark ma charakter równinny. Dominują tu rozległe powierzchnie sandrowe łagodnie nachylone w kierunku południowym i południowo-wschodnim. W tym też kierunku swoje wody odprowadza rzeka Omulew i jej wszystkie dopływy. Rzeźbę terenu urozmaicają jedynie nieliczne, lokalne wzniesienia moreny czołowej i drobne zagłębienia wytopiskowe. Na terenie gminy można zlokalizować tylko dwa większe wzniesienia moreny czołowej. Są to: pasmo „Zielenieckich Gór” (wysokość 154 m n.p.m. – przy drodze Wielbark Rozogi, pomiędzy wsiami Lejkowio i Zieleniec) i „Młyńska Góra” (wysokość 144,3 m n. p. m we wsi Zieleniec).
Również w okolicach miejscowości: Borki Wielbarskie, Lesiny i Ciemna Dąbrowa występują wzniesienia piaszczysto - żwirowe o wysokości ponad przeciętną rzędną terenu w tym regionie. Są to jedyne wzniesienia terenowe na obszarze gminy, pozostałe tereny mają charakter równiny.
LASY
Teren gminy Wielbark w 58 % porośnięte są lasami, ponad 20 tys. ha. Lasy gminy Wielbark są niemal w 100% wynikiem działalności człowieka. Podstawowe cechy lasów wielbarskich to zdecydowana przewaga sosny w drzewostanach i struktura wiekowa charakteryzująca się dużym udziałem klas młodych. Dominacja rozległych monokultur sosnowych, powstałych w wyniku zalesień prowadzonych w ciągu ostatniego stulecia, znajduje jedynie częściowe uzasadnienie w warunkach naturalnych. Taka charakterystyka lasów gminy Wielbark sprawia, że z jednej strony są one mało odporne na gradacje szkodników i mocno narażone na pożary, a z drugiej strony pozyskanie grubizny z 1 ha jest przypuszczalnie niewysokie. Należy jednak zauważyć, że struktura gatunkowa lasów wielbarskich jest stopniowo przebudowywana - wśród drzewostanów sosnowych pojawiają się często młodsze domieszki gatunków liściastych (dąb, brzoza, klon) a w niektórych okolicach spory jest udział świerka (np. Borki Wielbarskie).
WALORY PRZYRODNICZE
Przy bardzo niewielkim zróżnicowaniu gatunkowym borów wielbarskich i zagospodarowaniu niemal wszystkich gruntów organicznych dla potrzeb rolnictwa, największe walory przyrodnicze gminy to:
* sama wielkość powierzchni leśnych i ich położenie w ciągnącym się od Ełku do Olsztyna pasie dużych kompleksów leśnych, umożliwiającym bytowanie i przemieszczanie się dużych zwierząt, w tym także drapieżników wymagających rozległych terytoriów. Pas ten stanowi wraz z doliną Biebrzy i Puszczą Augustowską jeden z elementów decydujących o bioróżnorodności Polski północno-wschodniej,
* stuletnie drzewostany sosnowe w pobliżu Kucborka,
* granica polno-leśna, wydłużona i rozczłonkowana ze względu na rolnicze użytkowanie dolin rzecznych i stanowiąca cenny ekoton, odznaczający się zwiększoną bioróżnorodnością, w tym większym bogactwem ptaków,
* rzeki Omulew i Sawica, w większości nieuregulowane, stanowiące korytarze ekologiczne o lokalnym znaczeniu,
* tereny o charakterze użytków ekologicznych, w tym między innymi:
• fragmenty doliny Omulwi ze starorzeczami w obrębach Kipary i Sędrowo,
• fragmenty mokradeł w dolinie Omulwi powyżej Wesołowa,
• jeziorko i mokradła na południe od wsi Wyżegi,
• fragmenty doliny Sawicy na północ od Kucborka,
• podmokłe śródleśne łąki u źródeł Piwnickiej Strugi na północ od Przeździęka Małego,
• podmokłe łąki i nieużytki u źródeł Przeździeckiej Strugi na zachód od Przeździęka Małego,
• śródleśne łąki na północ od Jankowa i zachód od Omulwi,
• podmokłe łąki i nieużytki na północny zachód od wsi Kołodziejowy Grąd.
* zadrzewienia śródpolne, szczególnie
łąkach i pastwiskach, w większości mające charakter naturalnych odnowień.
W tym środowisku odpowiednie warunki bytowania znajdują na terenie gminy takie gatunki jak wilk, łoś, jeleń, sarna, dzik, bóbr, lis, drapieżniki z rodziny łasicowatych, a z ptaków drapieżnych m.in. orlik krzykliwy, myszołów, pustułka, kobuz, błotniak zbożowy. Inne rzadkie lub zanikające gatunki ptaków, które można tu spotkać to m.in. żuraw, cietrzew, kraska i zimorodek. Bardzo licznie gnieździ się bocian biały.
ZBIORNIKI WODNE
Na uwagę zasługuje jedyne na terenie gminy oczko wodne położone na południe od drogi łączącej Wyżegi z Baranowem. Jeziorko Wyżega powstało w wyniku z stopienia się zasypanej bryły lodu przez piaski spływające z czoła wycofującego się lądolodu podczas zlodowacenia bałtyckiego. Dzięki otulinie olsów i zdziczałych lub ekstensywnie użytkowanych łąk, możemy tu obserwować proces zarastania jeziora od fazy otwartego lustra wody, przez strefę roślinności przybrzeżnej, liczne zbiorowiska roślinności szuwarowej i zaroślowej, do klimaksowej (końcowe, stabilne stadium rozwoju roślinności ) fazy olszyny. Na szczególną uwagę zasługuje modelowo ukształtowane, chronione zbiorowisko brzeziny bagiennej. Również interesujące są sukcesyjne stadia okolicznych, zarastających łąk, nieużytkowanych od dziesięcioleci, z urozmaiconą florą i liczną fauną – szczególnie owadów i ptaków.
Bardzo interesującym obiektem jest jezioro Blejek. Położone jest już poza terenem gminy Wielbark, po lewej stronie drogi (w głębi lasu) łączącej Sasek Mały z Rekownicą. Ze względu jednak na powstanie i charakter odpowiada jeziorku Wyżegi a nie jeziorom rynnowym gminy Jedwabno. Wymaga więc przedstawienia w tym odcinku.
Jezioro Blejek to typowy, bezodpływowy zbiornik dystroficzny, wypełniający zapadlisko wytopiskowe. Lustro wody otoczone jest pływającym kożuchem torfowiska zwanego płem, przechodzącym ku brzegowi w pierścień torfowiska wysokiego i dalej w strefę boru bagiennego. Woda koloru kawy od rozpuszczonych w niej kwasów humusowych jest kwaśna i zawiera bardzo małe ilości składników pokarmowych (dystrofia).
PIĘKNO NATURY
Wybierając się więc w lasy wielbarskie, nie wypatrujmy jedynie dorodnych borowików, maślaków, rdzawych rydzy czy tez zielonych lub siwych prośnianek. Spójrzmy trochę wyżej. Zobaczymy dorodne sosny, świerki i uganiające się za owadami ptaki. Wyjdźmy na skraj lasu. Zobaczymy tam mnóstwo ciekawej zwierzyny i ptaków, a płynąc kajakiem z Głuchu do Wielbarka zobaczymy jak malownicze są to tereny, o osobliwej przyrodzie. Podziwiajmy więc piękno otaczającej nas natury.
Ryszard Jerosz