Mazowiecka
Brygada Kawalerii
W nocy z 22 na 23 sierpnia 1939 roku marszałek Edward Rydz – Śmigły zarządził mobilizację alarmową drugiego rzutu. Obejmowała ona między innymi Mazowiecką Brygadę Kawalerii, dowodzoną przez pułkownika dyplomowanego Jana Karcza. 26 sierpnia wieczorem Brygada wyruszyła z Wilanowa, aby po czterech dniach, rankiem 30 sierpnia, osiągnąć przewidziany dla niej rejon koncentracji Chorzele – Krzynowłoga Mała. Mazowiecka Brygada Kawalerii miała bronić odcinka od Rudna Jeziorowego na zachodzie do miejscowości Parciaki na wschodzie, gdzie stykała się z Samodzielną Grupą Operacyjną „Narew”. Takie rozlokowanie Mazowieckiej Brygady Kawalerii powodowało, że jej przeciwnikiem miały być oddziały niemieckiej 12. Dywizji Piechoty oraz 1. Brygady Kawalerii, atakujące spod Wielbarka. Wskutek faktu, że Mazowiecka Brygada Kawalerii przybyła na swoje pozycje dopiero 30 sierpnia, jej oddziały nie zdołały do 1 września przygotować bardziej ufortyfikowanych umocnień.
Pułki Marszałków
W skład Mazowieckiej Brygady Kawalerii wchodziły pułki noszące imiona Marszałków Józefa Piłsudskiego i Edwarda Rydza – Śmigłego oraz imię generała Kazimierza Sosnkowskiego. Przy nieżyjącym już wówczas Piłsudskim to nie dziwi, jednak zarówno Rydz – Śmigły, jak i generał Sosnkowski, jeszcze żyli, a Rydz – Śmigły pełnił we wrześniu 1939 roku funkcję Naczelnego Wodza, z którą – jak się okazało – sobie nie poradził. Posiadanie pułku swojego imienia na pewno bardzo poprawiało samopoczucie Naczelnego Wodza. 11. Pułk Ułanów Legionowych imienia Marszałka Edwarda Rydza – Śmigłego, dowodzony przez podpułkownika Władysława Mączewskiego, bronił zachodniego skrzydła Mazowieckiej Brygady Kawalerii, począwszy od pozycji na północ od Rudna Jeziorowego. Jego wysunięte czaty znajdowały się w Janowie i Krzynowłodze Wielkiej. Macierzystym garnizonem tego pułku był Ciechanów. Środkowy odcinek frontu Brygady zajmował 2. batalion strzelców, który znajdował się po obu stronach szosy Chorzele – Przasnysz. Na wschodnim skrzydle Mazowieckiej Brygady Kawalerii, nad rzeką Ulatówką, przy drodze na Chorzele, znajdował się 1. Pułk Szwoleżerów Marszałka Józefa Piłsudskiego, dowodzony przez podpułkownika dyplomowanego Janusza Albrechta. Swój garnizon ten pułk miał w Warszawie. Każdy z wymienionych trzech odcinków obrony Brygady wspomagany był przez baterię z 1. dywizjonu artylerii konnej. Odwód Brygady tworzył 7. Pułk Ułanów im. Generała Kazimierza Sosnkowskiego z Mińska Mazowieckiego, dowodzony przez podpułkownika Mariana Skrzyneckiego oraz reszta 1. dywizjonu artylerii konnej. Znajdowały się one w miejscowości Romany – Ścibory.
Pułkownik Karcz
Dowódca Mazowieckiej Brygady Kawalerii, pułkownik dyplomowany Jan Karcz urodził się w 1892 roku. Po zdaniu matury w Krakowie podjął studia na Wydziale Budowy Dróg i Mostów Politechniki Lwowskiej. W 1914 roku został zmobilizowany do Cesarsko – Królewskiej Armii Austro – Węgier i walczył na froncie serbskim i włoskim, dochodząc do stopnia podporucznika saperów. W czasie wojny polsko – bolszewickiej 1920 roku służył jako dowódca szwadronu kawalerii. W II Rzeczpospolitej pozostał w armii, będąc oficerem związanym z kawalerią. W latach 1932 – 1937 był szefem Departamentu Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych. W kwietniu 1937 roku objął dowództwo Mazowieckiej Brygady Kawalerii. Po kampanii wrześniowej 1939 roku nie poszedł do niewoli i ukrył się. W Krakowie działał w konspiracyjnym Związku Walki Zbrojnej, poprzedniku Armii Krajowej. W 1941 roku przypadkowo został aresztowany w łapance w Tarnowie. Przewieziono go do obozu koncentracyjnego Auschwitz – Birkenau, gdzie osadzono go jako więźnia o numerze 23569. W obozie pułkownik Karcz wstąpił do podziemnego Związku Organizacji Wojskowej, założonego przez rotmistrza Witolda Pileckiego. Rotmistrz Pilecki w swoich obozowych notatkach zapisywał pułkownika Karcza pod kryptonimem „pułkownik 62”. W grudniu 1941 roku Karcz został wydany przez zdrajcę obozowemu gestapo. Mimo okrutnych przesłuchań, nikogo nie wydał. Przydzielono go do kompanii karnej i osadzono w podobozie w Birkenau. Wykorzystując to Karcz założył tam ekspozyturę Związku Organizacji Wojskowej i kierował nią do stycznia 1943 roku. W dniu 23 stycznia 1943 roku ponownie osadzono go w bunkrze śmierci i 25 stycznia rozstrzelano pod ścianą straceń wśród losowo dobranych 52 więźniów. Rotmistrz Pilecki w swym raporcie napisał, iż przybył do niego „kolega 41 z wiadomością, że w szeregach przyprowadzonych z Birkenau, tu na rozstrzelanie, poznał (dokładnie widział) pułkownika 62. Pułkownik 62, dzielny oficer, zginął”. Egzekucji strzałem w tył głowy dokonał prawdopodobnie sadystyczny esesman Gerhard Palitzsch. Tuż przed śmiercią pułkownik Karcz zdołał jeszcze krzyknąć „Jeszcze Polska nie zginęła i nigdy nie zginie! A wy…”. Ciało pułkownika spalono w obozowym krematorium. 11 listopada 1969 roku rząd londyński pośmiertnie awansował pułkownika Karcza do stopnia generała brygady.
Podpułkownik
Albrecht
Jeszcze gorszy los spotkał podpułkownika Janusza Albrechta. Był szefem sztabu Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej. 7 lipca 1941 roku Albrechta aresztowano. W trakcie przesłuchań załamał się i złożył obszerne zeznania na temat Związku Walki Zbrojnej. 27 sierpnia 1941 roku Niemcy uwolnili go, powierzając mu zarazem misję pośredniczenia w zawarciu proponowanego przez nich cichego porozumienia ze Związkiem Walki Zbrojnej. Oczywiście dla Związku Walki Zbrojnej jakiekolwiek porozumienia z Niemcami nie wchodziły w rachubę. 6 września 1941 roku podpułkownik Janusz Albrecht popełnił samobójstwo, unikając tym samym wykonania wyroku sądu podziemnego za zdradę i kolaborację z Niemcami. Podkreślić trzeba, że obok podpułkownika Albrechta, cała jego rodzina była zaangażowana w działalność podziemną. Żona i córka brały udział w konspiracji, natomiast syn, mając 18 lat zginął w powstaniu warszawskim. Tym bardziej oddaje to dramat sytuacji, w jakiej znalazł się podpułkownik Janusz Albrecht.
Sławomir Ambroziak
PS. Więcej informacji o życiu pułkownika Jana Karcza, a szczególnie o jego pobycie w obozie koncentracyjnym Auschwitz – Birkenau, można znaleźć na stronie internetowej opracowanej przez Andrzeja Kajtocha, znajdującej się pod adresem: www.andrzej21202.republika.pl