GENEZA NAZWY
Początkowo Dźwierzuty nosiły wywodzącą się z języka pruskiego nazwę Auszlevo.
Została ona wyparta przez również mającą pruskie pochodzenie nazwę Swersutten (od nazwy jeziora Dźwierzutno – „Sweroth”. Od XIV w. zaczęto oficjalnie używać nazwy Mensguth, pochodzącej od zniemczonej formy słowiańskiego imienia założyciela Dźwierzut, rycerza Mentzela/Mieczysława. Prawdopodobnie zmiany dokonał Filip, syn Mentzela. Nazwa pierwotna jeszcze długo utrzymywała się w mowie Mazurów.
NA PIEŃKU Z ZAKONEM
W 1374 r. wielki mistrz Winrich von Kniprode nadał rycerzowi Mentzelowi Wildenau z Narzymia 250 łanów (1 łan = ok. 17 ha) na północ od jeziora Sasek Wielki (Schobensee). Krzyżacy, nadając ziemię Mentzelowi, chcieli wzmocnić północny obszar dzisiejszego powiatu szczycieńskiego, któremu w tamtym czasie zagrażały najazdy litewskie i uniemożliwiały rozwój osadnictwa. Z czasem jednak, już raczej po zawarciu w 1374 r. rozejmu z Litwinami, Mentzel wzniósł ufortyfikowany dwór lub mały zameczek, który uznać można za początek Dźwierzut. W 1389 r. syn Mentzela Filip otrzymał od wielkiego mistrza Konrada v. Rothensteina odnowienie przywileju, a rok wcześniej nowe nadanie w rejonie Jeziora Dymerskiego. Łącznie posiadł 600 łanów. Jednak stosunki Filipa z Zakonem nie były najlepsze i z czasem przerodziły się w otwarty konflikt. Filip próbował współpracować z graniczącym z jego ziemiami biskupstwem warmińskim. Poparł też w trakcie wojny polsko-krzyżackiej (1409-1414) Polskę. Gdy Polska nie wykorzystała zwycięstwa nad Zakonem, Krzyżacy przystąpili do porządkowana swoich spraw. Uznali, że trzeba rozbić wielkie majątki ziemskie, których mający polskie pochodzenie właściciele czuli się zbyt samodzielni.
WIEŚ POLSKA I NIEMIECKA
Dzięki korzystnemu położeniu przy szlaku handlowym prowadzącym z Mazowsza do Królewca, obok ufortyfikowanego dworu, być może już w czasach Mentzela, powstała wieś, która z czasem stała się jedną z największych w powiecie szczycieńskim. Obok ufortyfikowanego dworu jeszcze przed 1399 r. wzniesiono kościół.