DETERMINACJA KSIĘDZA
Kościół katolicki w Szczytnie w dużej mierze wzniesiono dzięki determinacji księdza Walentego Tolsdorfa, zwanego Apostołem Mazurów.
Kościół w okresie międzywojennym. Pocztówka ze zbiorów M. Rawskiego
W połowie XIX w. założył on na terenie powiatu szczycieńskiego 5 stacji misyjnych (w: Szczytnie, Lipowcu, Klonie, Opaleńcu i Wielbarku). Działalność ta doprowadziła do kilkukrotnego aresztowania go i osadzenia w szczycieńskim areszcie. Za każdym razem oskarżenia były jednak oddalane przez wyższą instancję. W latach 1871–1878 w Niemczech panował Kulturkampf, w ramach którego Kościół katolicki był przez państwo zwalczany. Na terenach mieszanych etnicznie wiązał się on ze wzmożeniem germanizacji. Co ciekawe, w latach 1934 – 1948 panowała w Szczytnie pomiędzy katolikami i protestantami zgoda. Pozwolono nawet katolikom odprawiać nabożeństwa w kościele ewangelickim.
W końcu Niemcy pogodzili się z istnieniem katolików w powiecie szczycieńskim i w drugiej połowie XIX w. wybudowano tu 7 kościołów katolickich, pierwszy w Lesinach Wielkich w 1859 r. Najdłużej przed budową kościoła katolickiego wzbraniało się Szczytno.
POCZĄTKI PARAFII
W 1874 r. ksiądz Tolsdorf, na polecenie biskupa, kupił w Szczytnie (na Bartnej Stronie) za kwotę 4000 talarów dom, w którym urządzono salę modlitewną.